Uzuvsuz Kertenkelegiller (Anguidae)

Tanım ve Genel Bilgiler

Bu aile üyelerinin en belirgin özelliği, diğer birçok kertenkele gibi uzuv veya bacak sahibi olmamalarıdır. Adeta bir yılan gibi uzuvsuzdurlar. Fakat karinaları yoktur ve vücutları püzsüzdür. Yılanların aksine belirgin bir göz kapakları vardır. Yılanların göz kapağı şeffaf bir örtü görünümündedir. Yılanların aksine boyunları kalın ve kabadır. Hareketleri yılan kadar kıvrak değildir. Fakat bu ailedeki bazı türlerin bacakları bulunur. Filogenetik olarak yakın oldukları için bu ailede sınıflandırılırlar. Renkleri çeşitlidir, supratemporal yayları belirgin değildir. Osteodermleri pullarının altındadır ve diş yapıları diğer kertenkelelerden farklıdır. Boyutları 10 cm ila 1.5 metre arasında değişir.

Field Guide to the Amphibians & Reptiles of Britain and Europe (Görsel Düzenleme: Pedram Türkoğlu)

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Anguidlerin fosil kayıtları oldukça iyi korunmuştur. Kuzey Amerika'nın güneyinde, Geç Kretase ve Paleojen'e ait fosiller sık bulunmuştur. Bilinen en eski Anguidae üyesi, Kanada'da 75 milyon yıl önce Geç Kretase'ye ait Odaxosaurus cinsidir. Öyle ki bulunan en bütün kertenkele fosili olmaya bile adaydır! Fosilin keski benzeri dişleri ve sert pulları türlerin uzun bir evrimsel geçmişe sahip olduğunu gösteriyor. Fosil kayıtlarına göre Paleojen Devri'nde Avrupa'ya yayılmadan önce Kuzey Amerika'da çeşitlenmeye ve türleşmeye başladıklarını anlıyoruz. Geç Kretase'de uzuvlar küçülme baskı altına girmiş ve diyetler sert kabuklular evresine geçmiş olmalı. Çünkü ardından gelen Paleosen ve Eosen'e ait Glyptosaurus cinsinde, günümüz karakteristik anguid özelliklerin bulunduğu görülüyor.

Anguidae ailesinde bilinen taksonlar:

Alt aile: Anguinae

• Cins: Anguis (yılanımsı kertenkeleler) - 2 tür (hayatta).
• Cins: Dopasia (Asya oluklu kertenkeleleri) - 7 tür (hayatta).
• Cins: Hyalosaurus (Köliker kertenkelesi) - 1 tür (hayatta).
• Cins: Ophisaurus (Amerika oluklu kertenkeleleri) - 7 tür (6'sı hayatta).
• Cins: Pseudopus (Oluklu kertenkele) - 5 tür (1'i hayatta).

Alt aile: Diploglossinae

• Cins: Celestus (galliwasplar) - 30 tür (hayatta).
• Cins: Diploglossus (Yeni Dünya galliwaspları) - 17 tür (hayatta).
• Cins: Ophiodes (babaköşler) - 6 tür (hayatta).

Alt aile: Gerrhonotinae

• Cins: Gerrhonotus (alligator kertenkeleleri) - 9 tür (hayatta).
• Cins: Abronia (süzülen alligator kertenkeleleri) - 29 tür (hayatta).
• Cins: Elgaria (Batı alligator kertenkeleleri) - 7 tür (hayatta).

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Dünya'nın birçok bölgesine yayılmışlardır. Özellikle Kuzey Yarımküre'de yaşarlar; ancak bazı cinsler Güney Amerika'ya da uyum sağlamıştır. Kuru habitatlardan tropikal habitatlara kadar birçok biyocoğrafyaya uyum sağlamışlardır.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Taksonun altındaki tür sayısını veya biliniyorsa taksonun koruma altında olan ve vahşi yaşamda bulunan birey sayısını burada anlatınız. Ayrıca taksonun soyunun devamlılığının tehdit altında olup olmadığını, IUCN Kırmızı Liste bilgilerini buraya giriniz.

Davranış ve Etoloji

Aile içerisinde ovipar (yumurtlayan) ve vivipar (doğuran) üyeler olmasına rağmen her iki üreme yöntemini birden barındıran türler vardır. Örneğin gözlemlediğimiz yılanımsı kertenkele (Anguis colchica) türü gibi. Çoğu tür semifossorial (yarı-kazıcı) yaşam tarzına sahiptir ve çoğunlukla yer altındaki deliklerde ve taşlarda yaşarlar.

Diyet ve Metabolizma

Etçil ve böcekçil türlerdir. Özellikle eklembacaklılar ile beslenirler. Fakat bazı büyük türlerin amfibiyenler ve ufak sürüngenler ile beslendikleri de kaydedilmiştir.

Etimoloji

İngilizce "slowworms" veya "glass lizards" olarak tanımlanan türleri vardır. Türkçe genelde uzuvsuz veya bacaksız kertenkeleler olarak bilinirler. Keza oluklu kertenkele ve yılanımsı kertenkele diye isimlendirilen türleri içerirler.