Soyut zekanın gelişimi nasıl bir süreçtir?

Merhabalar. Öncelikle şuna bir açıklık getirelim. Hayal kurmak için soyut düşünmeye gerek yoktur. Soyut düşünme 12 yaştan sonra gelişen bir durumdur. Piaget, bilişsel gelişim kuramında gelişim dönemlerini 4 evreye ayırmıştır:

1. Duyu-Motor Evresi (0-2 Yaş)
2. İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş): Bu dönem kendi içerisinde Sembolik Dönem (2-4 Yaş) ve Sezgisel Dönem (4-7 Yaş) olmak üzere ikiye ayrılır.
3. Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş)
4. Soyut İşlemler Dönemi (12 Yaş ve üstü)

Soyut düşünmek belli başlı becerileri içermeyi gerektirir. Örneğin: Hipotetik düşünme, metabiliş düşünme gibi. Ancak hayal kurarken, çocuklar için bu kadar kompleks olan becerilere gerek yoktur. Piaget de bazı kabilelerdeki insanların soyut işlemler dönemine ulaşamadığını ve bunun temel sebebinin de yaşantı eksikliğini söyler. Ama biz bu insanların hayal kurmadığını söyleyemeyiz. Sorunuzdaki "soyut zekanın büyüdükçe şekillenme" kısmı yaşantı, olgunlaşma, büyüme gibi kavramlarla ilgilidir. Çocuklarda tabi ki yaşantılar geçirirler ancak onların bilişsel altyapısı henüz yetişkinin bilişsel altyapısı kadar gelişmemiştir. En basit şekilde anlatacak olursam, çocuklarda korunum dediğimiz bir kavram vardır. Korunum kendi içinde bir kaç alt başlığa ayrılır ancak ben sizin anlamanız için sıvı korunumunu özetleyeceğim. 5 ve 8 yaşında iki çocuğu ele alalım. Bu çocukların önünde iki bardak olduğunu varsayalım. Bu iki bardakta da eşit miktarda su bulunsun. Bardaklardan birini, çocukların gözü önünde, geniş bir kaba boşaltalım ve çocuklara "sence hangisinde daha fazla su var?" diye soralım. 5 yaşındaki çocuk geniş olan kabı seçerken 8 yaşındaki çocuk "ikisi de eşit" diyecektir. Bunun nedeni de 8 yaşındaki çocuğun 5 yaşındaki çocuğa göre ileri bir gelişim düzeyinde olmasıdır. İşte soyut zekanın büyüdükçe şekillenmesi de böyle bir şeydir. (Korunum konusunu daha iyi anlayabilmeniz için kaynak olarak bir video ekledim.)

Çocuklarda, hayal gücü ve yaratıcılığın ortaya çıkışı ile oyun gelişimi paralel olarak ilerler. Bebeklikten ilk iki yıla kadar geçen süre içinde, çocuklar yoğun bir enerji ile hareket etme odaklı oyunlar oynarlar. Hareketli oyuncakların peşinden emekleme, mama sandalyesinden tekrar tekrar oyuncak atma, yüksek yerlere tırmanma, parmak uçlarında koşma, yerde dönme ve bunun gibi harekete dayalı oyunlar yaşamın ilk iki yılında sıkça gözlemlenir... Yaşamın ilk iki yılında ağırlıklı olarak gözlemlenen hareket odaklı oyunlar, sembolik düşünme becerisinin gelişmeye başlaması ile birlikte yerini hayali oyunlara bırakmaya başlar. İlk hayali oyunlar ise, 2-3 yaş civarında, zihinsel ve dil gelişiminin belli bir olgunluğa gelmesi ile başlar.Genellikle bu hayali oyunların ilk örnekleri çocuğun ya da çevresindekilerin günlük hayattaki rutinlerini taklit etmeye dayanır.İlk hayali oyun örneklerinde, çocuklarımızın bir bebeğe mama yediriyormuş gibi, su içiriyormuş gibi ya da telefonda birisiyle konuşuyormuş gibi yaptıklarını gözlemleriz. Bu nedenledir ki sembolik oyunlar yetişkinlerin günlük dilinde ‘gibi gibi’ ya da ‘-mış gibi’ oyunlar olarak da tanımlanır. Sembolik oyunlara örnek olarak tarağı mikrofon yapmak, bir sopayı at gibi kullanmak da verilebilir.

Kısaca özetleyecek olursak soyut düşünce ile hayal kurmak eş değer anlam taşımamaktadır. Somut bir nesneninde hayalini kurabiliriz. Örneğin ben yıllardır bir kalemi almanın hayalini kuruyorum ama fiyatı çok pahalı olduğu için almıyorum. Kalem somut bir nesne, hayal kurmam ise soyut.

Soyut düşünme ile ilgili bir örnekte hocam vermişti. İlkokul müfredatında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersini 4. sınıfta almaya başlamamızın sebebi de bu dönemlerdir. Küçük yaşlarda çocuklara bu yüzden dini eğitim değil değerler eğitimiyle başlarız (Saygı, sevgi, yardımlaşma vb.). Soyut olayları anlayabileceği yaşa gelindiğinde ise müfredata Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi eklenir. Günümüzde kaçıncı sınıfta alınıyor bilmiyorum ancak yine bu gelişim dönemlerinin dikkate alındığından eminim.

Umarım anlatabilmişimdir, iyi günler dilerim :)