İran’nın batısından işgal eden devletler tarih boyunca pek çok kez değişmiştir. İran coğrafî konumu nedeniyle Orta Doğu, Orta Aysa ve Hint Yarımadası arasındaki bir geçiş bölgesi olduğu için birçok imparatorluk ve devlet tarafından hep hedef haline gelmiştir. Aşağıda dönemlere ayırarak kronolojik olarak bilinen devletleri sıraladım. Saygılar Sevgiler.
Antik Dönem (MÖ 3000 – MÖ 500)
Akad İmparatorluğu (MÖ 24. yy – MÖ 22. yüzyıl): Mezopotamya’dan genişleyerek İran’ın batı bölgelerine etkide bulunmuşlardır.
Guttiler (MÖ 22. yüzyıl): Zagros Dağları çevresinde yaşayan bir halk olan Guttiler, Mezopotamya’daki Akad İmparatorluğu’nu yıkarak İran’ın batı bölgelerine yayılmışlardır.
Lullubi Krallıkları (MÖ 3. binyıl): Zagros Dağları’nda yaşayan yerel bir halktı. Sümerler ve Akadlarla sıkça çatışmışlarıdır.
Elamlar (MÖ 2700 – MÖ 539): İran’ın batısında kurulmuş yerel bir uygarlık olsada, Mezopotamya’daki Sümer, Babil ve Asur devletleriyle sürekli olarak çatışma halindeydiler.
Asur İmparatorluğu (MÖ 2200 – MÖ 612): Özellikle Yeni Asur Dönemi’nde (MÖ 911 – MÖ 612) İran’ın batı bölgelerine sıkça seferler düzenlemişlerdir.
Babil İmparatorluğu (MÖ 1894 – MÖ 539): Babil güçleri zaman zaman İran’ın batı topraklarına sefer düzenlemiştir.
Mittani Krallığı (MÖ 1500 – MÖ 1300): İran’ın Batı sınırına yakın bir bölgede etkili olmuş Hurriler tarafından kurulan bir krallıktı.
Kassitler (MÖ 16. yüzyıl – MÖ 12. yy): Babil’i işgal eden bir halk olarak İran’ın batı bölgelerinde yaşayan bir halktı
Urartu Krallığı (MÖ 9. yüzyıl – MÖ 6. yy): Doğu Anadolu bölgesinde yerleşik olmasına rağmen, zaman zaman İran’ın kuzeybatısına seferler düzenlemişlerdir.
Medler (MÖ 678 – MÖ 550): Ahameniş İmparatorluğu’ndan önce İran’ın batısında güçlü bir krallık kurarak Asurları yıkmışlarıdır.
Fars Krallıkları (Persis): Medlerden önce veya onların yanında yerel olarak hüküm süren Pres krallıkları vardı.
Antik İran İmparatorlukları ve İşgaller (MÖ 550 – MS 651)
Makedonya (Büyük İskender) (MÖ 334 – MÖ 323): MÖ 4. yüzyılda Büyük İskender’in Pers Ahameniş İmparatorluğu’nu yıkmasıyla Batı’dan gelerek işgal etmiştir.
Seleukos İmparatorluğu (MÖ 312 – MÖ 63): Büyük İskender’in ölümünden sonra kurulan Helenistik bir devlet olarak İran’ın büyük bir kısmını kontrol etmişlerdir.
Part İmparatorluğu (Arsaklılar) (MÖ 247 – MS 224): Seleukoslar döneminde İran topraklarını geri alarak batı sınırlarında Roma İmparatorluğu ile mücadele etmişlerdir.
Roma İmparatorluğu: Özellikle Partlar ve ardından gelen Sasani İmparatorluğu ile sık sık çatışmalara girmişlerdir.
İslam Dönemi ve Orta Çağ (MS 7. yy – 15. yy)
Emevî ve Abbasîler (MS 651 – 1258): İran MS 7. yüzyılda Müslüman Arap orduları tarafından feth edilmişlerdir.
Büveyhiler (Buyid Hanedanı) (934 – 1055): İran’ın batısını ve güneyini kontrol eden Sii bir hanedan olarak bölgesel güçtüler.
Kakuyiler (11. yüzyıl): Batı İran’da, özellikle Hamedan ve Isfahan çevresinde etkili olan bir yerel hanedandı.
Ahvaz Şehir Devletleri: Huzistan bölgesinde yer alan yerel güçler İran’ın batısında öenmli bir etkiye sahipti.
Selçuklu İmparatorluğu (11. yüzyıl): Selçuklular İran’ın tamamını ele geçirerek batıdan gelen Türk akınlarını kalıcı hale getirmişlerdir.
Eyyubiler (12. - 13. yüzyıl): Selahaddin Eyyubi’nin kurduğu bu hanedan, İran’ın batısındaki bazı bölgelere etkide bulunmuştur.
Karakoyunlular (14. - 15. yüzyıl): İran’ın batısında hüküm süren Türk devletiydi.
Akkoyunlular (14. - 15. yüzyıl): Karakoyunluların ardından İran’ın batısında güç kazanmış Türk devletiydi.
Ek olarak
Moğollar (İlhanlılar) (13. yüzyıl): Cengiz Han’ın torunu Hülagü Han liderliğinde İran tamamıyla işgal edildi.
Timur İmparatorluğu (14. yüzyıl): Timur, İran topraklarına saldırarak Türk ve Moğol egemenliğini tekrar sağlamıştır.
Modern Dönem (16. yüzyıl – 20. yüzyıl)
Osmanlı İmparatorluğu (16. - 18. yüzyıllar): İran’ın batısında Safevilerle sık sık savaşan Osmanlılar, İran topraklarını geçici olarak işgal etmişlerdir.
Zend Hanedanı (18. yüzyıl): İran’ın batısında kısa süreliğine hüküm süren bir Kürt kökenli hanedandı.
Afganlar (1722): Afgan Hotaki Hanedanı, Safevi İmparatorluğu’nu yıkarak İran’ın batısını işgal etmiştir.
Rusya İmparatorluğu (19. yüzyıl): İran’ın kuzey ve batı bölgelerine askeri müdahalelerde bulunmuştur.
20. yüzyıl ve Sonrası
Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği (1941): II. Dünya Savaşı sırasında İran işgal edildi ve müttefik kuvvetler kontrol altına almışlardı.
Bakhtiyari Aşiretleri: İran’ın batısında yerleşik olan güçlü aşiretler, özellikle 19. ve 20. yüzyıllarda bölgesel etkinliklerini sürdürmüştüler.
Mahabad Cumhuriyeti (1946): Kürtler tarafından İran’ın batısında kısa süreliğine kurulmuş bir devletti.
Diğer Yerel ve Bölgesel Güçler
Manna Krallığı (MÖ 850 – MÖ 616): Urmiye gölü çevresinde etkili olmuş bir yerel krallık, Asurlar ve Medlerle mücadelelerde bulunmuşlardır.
Şehrizor Emirlikleri: Irak’ın kuzeydoğusuyla İran’ın batısında hüküm süren yerel Kürt emirliklerdir.
"Bu sıralamış olduğum liste, İran’ın batısının tarih boyunca çok sayıda yerel ve bölgesel güç tarafından işgal edildiğini veya etkisi altında kaldığını göstermektedir. Her biri İran’ın tarihi ve kültürel yapısına farklı katkılarda bulunmuştur. Sağlıcakla kalınız..."
Kaynaklar
- A. Kafkasyali. İran Coğrafyasında Türkler. ISBN: 9786054369416.
- D. Kinnane. Kürtler Ve Kürdistan;1514-1964 Irak Ve İran Kürdistan'ındaki Mücadeler. ISBN: 9786054876662.
- E. Memiş. Eski İran Tarihi (Medler Persler Partlar). ISBN: 9786053277804.
- M. S. İvanov. (2021). İran Tarihi - En Eski Çağlardan 20. Yüzyıla. ISBN: 9786054944767. Yayınevi: Selenge Yayınları.
- G. R. Garthwaite. (2019). İran Tarihi. ISBN: 9789751031907. Yayınevi: İnkılap Kitabevi.
- M. Gronke. (2022). İran Tarihi / Yedinci Yüzyıldan Günümüze. ISBN: 9786256931060.
- T. Daryaee. (2024). İran Tarihi / El Kitabı. ISBN: 9786052930717.
- Prof. Dr. N. Ceylan. (2023). Eski Çağda İran Tarihi. ISBN: 9786053427971.
