Günümüzde plastikleri 2 büyük gruba ayırmaktayız: Termoset plastikler ve termoplastikler. En popüler termoplastikler PET, HDPE ve polipropilendir. Termoset plastikler arasında ise epoksi, kauçuk, poliüretan gibi plastikler bulunur. Termoset plastikler, teoride geri dönüştürülebilir olsalar da, pratik olarak henüz geri dönüştürülemeyen malzemelerdir; ancak buna rağmen, Dünya'nın yıllık plastik üretiminin %20-25'ini tek başlarına oluştururlar. Termoset plastiklerin henüz pratikte geri dönüştürülemez olması bir yana, bu alanda gelecekte etkili olabileceği yöntemler bile daha yeni yeni geliştirilmektedir; bu yöntemler halen tamamen deneyseldir ve dikkate değer hiçbir ekonomik kullanım alanları bulunmamaktadır.
Diğer plastiklerin bir kısmı da (örneğin polipropilen) teoride geri dönüştürülebilir olsa da maliyet ve teknoloji eksiği nedeniyle neredeyse hiçbir zaman geri dönüştürülmezler ve çoğu zaman araba parçaları veya parklardaki banklara dönüştürülerek çürümeleri beklenir. Yani plastik, metal veya cam gibi değildir: Alüminyum veya çelik gibi metalleri ve camı teoride sonsuz kez dönüştürebilirsiniz, çünkü eritip eritip yeniden kullanabilirsiniz. Ama plastikleri en fazla 1, şanslıysanız 2 kez dönüştürebilirsiniz.
Dahası, teoride bile bu kadar az miktarda geri dönüştürülebilir olan plastikler, pratikte daha da az geri dönüştürülmektedir. Çünkü firmaların geri dönüşüm yapması için, sizin rastgele attığınız çöpleri düzgün şekilde ayırmaya, onları geri dönüştürmeye ve yeniden üretmeye para harcamayı seçmesi gerekmektedir. Ne var ki birçoğu bunu asla tercih etmez, sadece öyle yapıyormuş gibi bir illüzyon yaratırlar. Ayrıca geri dönüştürülmek üzere toplanan plastiklerin %1'inden azı düzgün bir şekilde ayrıştırılmaktadır.
Geri kalan %75'lik kısmı oluşturan termoplastikler, var olan çok sayıda plastik türünün önemli bir bölümünü içerirler. Bunlar, teoride çok daha geri dönüştürülebilir olan plastiklerdir; ancak buna rağmen geri dönüştürülebilirlikleri son derece sınırlıdır: Örneğin var olan onlarca termoplastik çeşidinden genellikle sadece PET ve HDPE, yani 1 ve 2 numaralı plastikler etkili bir şekilde (%20-30 gibi oranlarda) geri dönüştürülebilmektedir; ancak onlar da en fazla 1-2 defa dönüştürülebilirler. O noktadan sonra artık dirençlerini ve bütünlüklerini yitirirler.
1950-2015 yılları arası insanlık, yaklaşık 8.3 milyar ton (veya 8.3 trilyon kilogram) plastik üretmiştir; bunların 6.3 milyar tonu (%76) plastik atığa dönüşmüştür; bu plastik atıkların sadece %9'u geri dönüştürülebilmiştir; sadece %1'i birden fazla kez geri dönüştürülebilmiştir.
Sadece 2015 yılında Dünya'da üretilen bütün plastiklerin %80.5'i geri dönüştürülmemiştir. Bunun yerine %25.5'i yakılarak atmosfere verilmiş, %55'i ise arazi doldurmada kullanılmıştır - ki bunların her ikisi de iklim değişimini hızlandıran faktörlerdir.
OECD'ye göre Türkiye'de de atıkların sadece %9-10 kadarı, TÜİK'e göreyse %10-12 kadarı geri kazanım tesislerine gönderilmektedir. Ancak Çukurova Üniversitesi ve Mikroplastik Araştırma Grubu'ndan Doç. Dr. Sedat Gündoğdu'nun aktardığına göre, örneğin 2015 yılında Türkiye'de plastiklerin sadece %1'i geri dönüştürülmüştür.
Kaynaklar
- Ç. M. Bakırcı. Plastik, İşe Yarar Bir Şekilde Geri Dönüştürülebilir Bir Malzeme Değildir!. (29 Eylül 2021). Alındığı Yer: Evrim Ağacı | Arşiv Bağlantısı