Eğer evren aynı başlangıç koşullarıyla aynı fiziksel sabitlerle aynı kuantum dalgalanmalarıyla yeniden başlasaydı büyük bir ihtimalle evet yine bu hayatı yaşardık. Yine şu an bu soruyu soruyor olurdun. Çünkü her şey o "aynı"nın içinde saklı.
Neden mi?
Çünkü benim kim olduğum düşüncelerim, tercihlerim, korkularım, umutlarımın tamamı, hem genetik yapımın hem de maruz kaldığım çevresel etkileşimlerin sonucu. Ve bu etkileşimlerin hepsi zincirleme bir nedensellik ağı içinde şekilleniyor. Bir domino taşı gibi. Eğer aynı taşları aynı şekilde dizer aynı yerden itersen sonuç da aynı olur.
Ama burada dikkat etmemiz gereken bir şey var, kuantum belirsizliği. Kuantum düzeyde bazı olaylar doğası gereği olasılıksaldır. Yani bazı şeyler mutlak değil sadece belli bir ihtimal dahilinde gerçekleşir. Eğer bu kuantum belirsizlikleri evrende gerçekten rastgele davranıyorsa ve bunlar da bizim beyin kimyamıza nöronlar arası geçişlere etki ediyorsa o zaman işler değişir. O zaman evren birebir aynı başlasa bile en küçük kuantum sapma milyonlarca yıl sonra bambaşka sonuçlar doğurabilir. Yani bu soruyu soracak bir insan bile olamayabilirdin.
Ama eğer kuantum sürecin rastgeleliği de aslında evrenin deterministik yapısına gömülüyse ki bazı fizikçilere göre öyle olabilir o zaman özgür irade sandığımız şey sadece illüzyon olur. Karar verdiğimi sanırım ama aslında karar çoktan verilmiştir. Ben sadece o kararı yaşarım.
Öyleyse en kritik soru şu, eğer özgür irade sadece önceden belirlenmiş fiziksel süreçlerin sonucuysa gerçekten özgür müyüm?
Muhtemelen hayır. Ama işin felsefi çelişkisi de burada başlıyor. Özgür iradenin olmadığını fark etmem bile, o önceden belirlenmiş zincirin bir halkasıysa, bu farkındalık ne işe yarar?
Belki de "özgür irade" sandığımız şey sistemin bize sunduğu bir yanılsama bir hikaye. Hayatta kalmamız için gerekli olan kendimizi “karar veriyor gibi” hissetmemizi sağlayan bir biyolojik kurgu.
Yani sorunun cevabı hem evet, hem hayır.
Evet, eğer her şey aynıysa, sen yine bu soruyu sorardın.
Hayır, çünkü bu farkındalık bile özgür değil.
Ve bence en rahatsız edici olan şey şu. Biz sadece olmuş olanın, olmak zorunda olanın tanıklarıyız. Karar vermiyoruz, sadece oluyoruz.
Kaynaklar
- D. C. Dennett. (2004). Freedom Evolves. ISBN: 9780142003848. Yayınevi: Penguin.
- D. Deutsch. (2013). Die Physik Der Welterkenntnis. ISBN: 9783034860192. Yayınevi: Springer-Verlag.
- B. Rosenblum. (2011). Quantum Enigma: Physics Encounters Consciousness. ISBN: 9780199753819. Yayınevi: Oxford University Press.
