Bir kelimeyi aralıklarla çok kullanınca kelimeyi sanki unutuyor gibi oluyorum ama öyle bir kelime olduğunu biliyorum. Buna tam olarak ne denir?

Belki bunu çocukluğunuzda fark etmişsinizdir. Bir sözcüğü çok defalar üst üste söylediğinizde, sözcük giderek anlamsızlaşır. Son derece basit ve sıradan bir nesne bile, semantik (anlamsal) değerini yitirecektir. Deneyin: "ev ev ev ev ev ev..." diye onlarca defa tekrar edin. "Ev" sözcüğü, tekrarlara başladığınız andaki anlamını büyük oranda yitirecek, adeta anlamsızlaşacaktır. Öyle ki, bir noktadan sonra bu sözcük, size veya sizi dinleyen bir kişiye anlamsız ses öbeğiymiş gibi bile gelebilecektir! İşte psikolojide buna "semantik doygunluk" (semantic satiation) denir.

Yapılan araştırmalar, her sözcüğün aynı hızda ve şekilde semantik doygunluğa ulaşmadığını göstermektedir. Özellikle birden fazla anlamı olan sözcüklerde bu doygunluğa çok daha zor ulaşılabilmektedir veya hiç ulaşılamamaktadır. Örneğin Türk Dil Kurumu'na göre 58 farklı anlamı olan "çıkmak" sözcüğü, semantik doygunluğa en zor ulaşan kelimelerden birisidir.

Peki bu neden olmaktadır? Sinir bilimsel olarak olan, yukarıda da izah edildiği gibi sinirlerin adeta "uyuşuyor" olmasıdır. Beynimizde sürekli aynı ilişki tetiklendiğinde, bir süre sonra kelimelerin anlamı ile söyleniş biçimi (ki buna sözel temsil denir) arasındaki ilişki yitirilmeye başlar. Birisi size bir noktadan sonra "ev" dediğinde, "ev" sözcüğünün aklınızda normalde uyandıracağı görüntü uyanamaz. Böylece sözcük sizin için anlamsızlaşır.

Daha fazla bilgi sahibi olmak için Evrim Ağacı'nın ''Semantik Doygunluk ve Dönüşüm Etkisi: Üst Üste Çok Defa Tekrar Edilen Kelimeler Neden Anlamını Yitiriyor veya Anlam Değiştiriyor?'' adlı makalesini okumanızı tavsiye ederim. Eğer yardımım dokunduysa ne mutlu bana...