Kedigiller (Felidae)

Tanım ve Genel Bilgiler

Beş parmaklı patileri bulunan, tırnaklar yürürken retrakte (geri çekilmiş) halde olan kısmen basık suratlı plasentalı memelilerdir. Vücutları esnek ve kaslıdır. Ön uzuvlar kuvvetli kavrama kabiliyetine ve keskin pençelere sahiptir. Plantar pedler (yastıkçıklar) birleşerek karakteristik 3 loblu görünüm verir. Gözleri ve göz çukurları oldukça iridir. Işığı retinaya daha fazla yansıtan tapetum lucidum isimli bir tabaka bulunur. Aynı zamanda gece görmeyi sağlayan retinadaki çubuk (rod) hücrelerinin de oranı fazladır. Böylece insanlardan 6 kat daha duyarlı gece görüşüne sahiptirler. Köpek dişler (canine) oldukça iri ve belirgindir. Çeneleri güçlü ve ısırmak için evrimleşmiştir. Tırtıklı dilleri sayesinde kıllarını kolayca temizler ve etleri törpülerler. Bıyıkları (vibrissa) hassas bir şekilde direkt somatosensorial kortekse duyu iletimi sağlar. Köpekgiller (Canidae) kadar olmasa da, koku alma duyuları vomeronazal organları sayesinde oldukça güçlüdür. Kulaklar da kemirgenleri takip etmek için iri ve hassastır. Böylece karanlıkta etrafın farkındadırlar. Ayrıca bıyıklar kaşların üstünde, yanaklarda bulunsa da; çenenin altında yoktur. Çoğunun adaptasyon amaçlı karakteristik desenli postları vardır. Bazen melanizm denilen bir genetik farklılık sonucu melanistik bireyler ortaya çıkabilir. Bu bireylerin melanositleri fazlası ile melanin depoladığı için siyah renkte gözükürler. Yani albinizmin tam tersi. Bu polimorfizm birçok hayvanda gözükebilir; ancak en meşhuru kara panter veya siyah jaguar diye bilinen Panthera cinsine özgüdür. Genel olarak felidler veya kediler olarak tanımlanırlar. Her ne kadar "kediler" aynı zamanda evcil kediler olan Felis silvestris catus. için kullanılsa da Felidae (Kedigiller) familyası için de kullanılır. Yaşadığı bilinen en küçük kediler 35-48 cm uzunluğu ile kara-ayaklı kedi (Felis nigripes) ve pas-noktalı kedi (Prionailurus rubiginosus) türleridir. Yaşadığı bilinen en büyük kedi ise 4 metrelik uzunluğu ile Sibirya kaplanıdır (Panthera tigris tigris). Fakat öte yandan liger, aslan (Panthera leo) baba ve kaplan (Panthera leo) anneden meydana gelen bir melez. Tigor ise tam tersi. Bu melez türlerin bazen Sibirya kaplanlarından büyük oldukları rapor edilmiştir. Özellikle de liger olanların.

Süha Derbent

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Carnivora (Etçiller) takımı içerisinde sınıflandırılan plasentalı memelilerdir. Ardından Felidae isimli Kedigiller ailesinde sınıflandırılırlar. Bu ailede Pantherinae ve Felinae olmak üzere iki büyük alt familya bulunur. Pantherinae alt familyasında kaplanlar, aslanlar, leoparlar gibi kediler varken; Felinae alt familyasında çitalar, pumalar ve dağ kedileri gibi türler vardır. Taksonun en eski cinsi Panthera, en yeni cinsi ise Felis'tir. National Geographic'te 2006 yılında yayınlanan bir araştırma haberine göre kedi cinslerinin %60'ı son birkaç milyon yılda evrimleşmiştir. Felidae üyesi kedilerin, yani Felidlerin, 18 ya da 19 çift kromozomu bulunur. Yeni Dünya Kedileri, yani Orta ve Güney Amerika'da bulunan kedilerin 18 çift kromozomu vardır. Yapılan araştırmalar, tıpkı insanların atalarından insanların evrimi sırasında olduğu gibi, iki kromozomun kaynayarak tek bir büyük kromozom haline geldiğini keşfetmişlerdir.

Kediler, misk kedileri ve sırtlanların ortak atası, günümüzden 30 milyon yıl kadar önce yaşamış olan Haplogale isimli cinstir. Kedilere ait bazı özellikler taşımakla birlikte, hala tam olarak bir kedigil olduğu söylenemez. Daha sonra, erken Miyosen'de, 25 milyon yıl kadar önce Proailurus julieni evrimleşmiştir. Bu türün misk kedisigillere benzer özellikleri bulunmaktadır; ancak kafatası ilk defa kedigillerinkine doğru evrimleşmeye başlamıştır. Bu türün ilk başta bir Proaurilus cinsi olduğu sanılmış, bu isim o yüzden verilmiştir. Ancak günümüzde yapılan yeni araştırmalar sonucunda Proaurilus'un atası olduğu bilinmektedir; ancak halen adı değiştirilmemiştir. Daha sonra, 24 milyon yıl kadar önce gerçek bir Proaurilus türü olan Proaurilus lemanensis evrimleşmiştir. Bu tür, bilinen ilk kedi türü olarak kayıtlara geçmiştir. Kafatası günümüz kedigilleriyle neredeyse tamamen aynıdır ve bulbları oluşmaya ve kemikleşmeye başlamıştır. Daha sonra, günümüzden 20 milyon yıl kadar önce Pseudoaelurus cinsi evrimleşmiştir. Bu tür, atalarına oldukça benzemekle birlikte, yapısal olarak modern kedilere doğru bir adım daha atılmıştır. Daha sonra, 18 milyon yıl kadar önce evrimleşen Dinictus, günümüz Felinae alt ailesine, yani puma ve çitaları barındıran aileye benzemeye başlamıştır. Son olarak keşfedilen Hoplophoenus, kedilerin ortak atasından kılıç dişli kedilere geçiş türü olarak kayıtlara geçmiştir. Eklemekte fayda var, Smilodon cinsi gibi kılıç dişli kediler, genel kanının aksine aslında günümüz kedigillerin atası değildir! Yakın akraba bile değillerdir. Yaklaşık 20 milyon yıl önce soy hatları günümüz büyük kedilerden ayrılmış ve nesilleri tükenmiş memelilerdir. Bu yüzden "kılıç dişli kaplan" veya "kılıç dişli aslan" ismi yanlış oluyor. Aslında doğrusu sadece "kılıç dişli” veya “kılıç dişli kedi” demek. Kedigillerin evrimi hakkında yazdığımız ayrıntılı makalemize buradan ulaşabilirsiniz.

Süha Derbent

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Avustralya kesimleri ve Antarktika dışında her kıtada bulunurlar. Mükemmel bir uyum başarısına sahip olduklarından ötürü her coğrafyaya ve iklime uyum sağlamışlardır. Öyle ki sıcaklığı sıfırın altında olan yüksek rakımlı karlı dağlardan, 60 derece sıcaklığı bulan çöllere kadar. Ormanlarda yaşayan türler çok iyi tırmanıcıdırlar. Elbette insan kökenli seyahatler sonucu farklı bölgelere taşınmışlardır. Dolayısıyla evcil kedileri her kıtada görmek mümkün.

Davranış ve Etoloji

Etçil diyetleri nedeni ile avlanmada ustalaşmış memelilerdir. Öyle ki pusu kurmada, beklemekte ve sabırlı olmakta üstlerine yoktur. Karadaki en hızlı hayvan olan kısa mesafe atleti çita (Acinonyx jubatus) da bu ailenin üyesidir. Yaşadığı bilinen en hızlı hayvan olan gökdoğan (Falco peregrinus) kaydımıza buradan ulaşabilirsiniz. Hatta Afrika yaban kedisi (Felis silvestris lybica), 6/10 avlanma oranı ile bilinen en başarılı avcılardan biridir. Bazı türleri yalnız avlansa da, bazı türler gruplar halinde avlanabilir. Genelde suyu sevmeseler de, kaplan (Panthera tigris) gibi türler suyu oldukça sevebilir. Av tiplerine göre nokturnal (gece), krepuskular (şafak ve alaca karanlık) ve diurnal (gündüz) avlanabilirler. Çeşitli seslenme davranışları vardır. Bunlardan en belirgini "tıslama" veya "hırlama" olarak bilinen agresif tavırdır.

Diyet ve Metabolizma

Sadece etçil (karnivor) beslenen memelilerdir. Ufak kertenkelelerden bizonlara kadar birçok hayvanı yiyebilirler. Hatta günde gerekli olan kalori ihtiyaçlarını karşılamak için fazlası ile et tüketmeleri gerektiği için hiperkarnivor olarak tanımlanabilirler.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

İnsanlarla beraber yaşayan Felis silvestris türünde, son 70.000 yıldır Felis silvestris catus isimli evcil kedi evrimleşmiştir. Bazı büyük kedigiller, insan zevklerine hizmet etmek amaçlı sirklerde ve hayvanat bahçelerinde sergilenirler. Başta Antik Mısır ve Vikingler olmak üzere birçok kültürde kediler kutsal ve simgesel sayılmıştır.