Komplo Teorisi Nedir? Komplo Teorileri Nasıl Çalışır?

Komplo teorisi, 2 veya daha fazla insanın veya en az 1 organizasyonun tipik olarak "yasadışı" ya da "zararlı" olarak kabul edilen durum veya olayları gizlice planlayıp gerçekleştirdikten sonra üzerini örttüklerini ileri süren spekülatif hipotezlerden oluşan iddialardır. Günümüzde komplo teorileri genellikle akademik açıdan kabul edilen tarihi yaşanmışlıkları, farklı bir açıdan ele alan ve izah eden "ispatsız ama olası görülen açıklama" anlamında kullanılmaktadır.

Çağımızın en tehlikeli argüman çeşitlerinden birisidir; çünkü komplo teorisyenleri ispata ihtiyaç duymadıkları halde akla ve kulağa hoş gelen iddialarda bulunabilirler. Bu durum, halk arasında kolaylıkla tutunabilen fikir kırıntılarına ("memlere") neden olur. Bu memler kolaylıkla toplum içerisinde yayılır; ancak memin arkasında yatan argümanların hiçbir dayanak noktası bulunmayabilir. Bu durum, bilgi dezenformasyonunun en yaygın nedenlerinden birisidir. Syracuse Üniversitesi Maxwell Vatandaşlık ve Halkla İlişkiler Okulu'nda politik ekstremizm ve din-vahşet ilişkisi uzmanı politik bilimci Prof. Dr. Michael Barkun bunu şöyle izah ediyor:

Komplo teorilerinin bir önemli özelliği, sanki haklarında kanıt varmış gibi bir hale evrimleşebiliyor olmalarıdır. Bu durum, onları yanlışlanamaz kılmaktadır. Bu nedenle komplo teorileri, kanıt yerine inanca dayalı bir mesele halini almaktadır.

Komplo Teorilerinin Nitelikleri

Sosyolog Türkay Salim Nefes, politik komplo teorilerinin arkasında yatan ana psikolojinin, sosyal gruplar içerisindeki "gerçek ama gizli" olduğu iddia edilen güçleri aydınlatma girişimi olduğunu ileri sürmektedir. Barkun ise asıl meselenin "şeytani güçleri" açıklamak amacıyla komplo teorilerinin geliştirildiğini belirtmektedir. Barkun, komplo teorilerinin 3 temel özelliğinden söz etmektedir:

• İlk olarak komplo teorileri, kurumsal analizlerin açıklayamadıklarını açıklayabileceklerini iddia ederler. Aslen kafa karıştırıcı olan dünyamıza dair, mantığa uygunmuş gibi gözüken açıklamalar geliştirirler.
• İkincisi, komplo teorileri aşırı basittirler. Bu, insanları kendine çeker. Dünya'yı basitçe "iyi güçler" ve "kötü güçler" olarak ikiye bölerler. Tüm kötü güçleri tek bir kaynağa kadar indirgerler.
• Üçüncüsü, komplo teorileri her zaman "gizli bilgi" olarak sunulurlar. Böylece diğerlerinin erişemeyeceği veya kabul etmeyeceği bilgiler gibi pazarlanırlar. Komplo teorisyenleri için kitleler "beyni yıkanmış sürüler"den ibarettir. Buna karşılık komplo teorisyenleri, kendilerini "sürünün dışında ve onlardan üstün" görürler. Bu sayede plan yapıcıların oyununu bozduklarına inanırlar.

Ne Yapmalısınız?

Her şeyin kaynağını istemekten sakın geri durmayın. Her şeyin nereden öğrenildiğini, neye dayandırıldığını, o dayandırılan kaynakların güvenilirliğini, referans alınan kişilerin akademik deneyimlerini, vb. öğrenmeye çalışın. Bu soruları iddia sahiplerine yönelttiğinizde, kolaylıkla gerçeklere ulaşabildiğinizi göreceksiniz.

Çoğu zaman komplo teorisyenleri, çok şey biliyormuş gibi gözüken, aslında konular hakkında pek az ve sığ bilgilere sahip olan kişilerdir. Bu kişileri mantıklı bir dizgiyi takip eden sorularla kolaylıkla tespit edebilirsiniz.