Orta Çağ Avrupa Nüfusunun Üçte Birinin Kaybedilmesinden Sorumlu ''Kara Veba'' Hala Aramızda!

Veba dendiği zaman akla gelen ''Kara Ölüm'' lakabı tablonun vahametini bizlere gösteriyor. İnsanlık tarihinin en büyük salgını olan ve 200 milyona yakın insanı öldürdüğü düşünülen korkunç bir tablo.

Söz konusu veba olduğu zaman, göz önüne gelen aşina olduğumuz istatistikler sebebiyle hem bilim camiası hem de medya konu üzerine bir hayli çalışıyor. Çin'in İç Moğolistan bölgesi, Moğolistan'ın Khovd bölgesi ve Demokratik Kongo Cumhuriyetinin Ituri eyaletinde yakın zamanda veba tespit edilmiş kişilerin bildirilmesi akıllara o soruyu getiriyor: "Veba salgını yeniden mi geliyor?" Yazımızda bu konu hakkında detayları ve olası senaryoları inceledik.

Veba Salgını Hiç Bitmedi!

Veba dendiği zaman akla gelen Orta Çağ kavramı sebebiyle bazıları hastalığın bitmiş olduğunu düşünebilir lakin durum hiç de öyle değil; Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl tespit edilmiş 2000'e yakın ''bubonik veba'' vakası bildiriliyor. 1987 ve 2001 yılları arasında Dünya Sağlık Örgütü'ne 2.847 ölüm ve onaylanmış 36.876 veba vakası bildirilmiştir. Tedbir ve sağlık altyapısında ki eksikliklerin her türlü enfeksiyonun artmasına sebep olabileceği tehlikesini unutmamak gerekiyor. Kişisel önlemler haricinde ülke çapında önlemler alınması ve sağlık yatırımlarının geliştirilmesinin önemini COVID-19 Pandemisi bize bir kez daha hatırlatıyor.

Wikimedia

Veba, Yersinia pestis isimli bakteri tarafından oluşan bir hastalıktır, öncelikle vahşi kemirgenleri etkileyen, insanlara ve diğer hayvanlara pirelerle yayılan, bulaşıcı ve yüksek derecede öldürücü bir hastalıktır. Vebanın insana etki eden üç formu vardır; bubonik, septisemik ve pnömonik veba (bazı kaynaklar gastrointestinal vebayı da ekleyebilir). Veba pire ısırmasıyla, enfekte hayvanı yemekle (bubonik veya hıyarcıklı), kontamine sıvı veya dokularla doğrudan temasla (septisemik form), veba zatürresi olan kişinin öksürme esnasında havaya attığı aerosollerin solunum yoluyla alınmasıyla (pnömonik form) bulaşabilir.

Veba, Madagaskar Sağlık Bakanlığı genel sekreterine göre, her yıl ülkelerinde 300-600 kişiye bulaşmaktadır (yaklaşık 30 ''pnömonik veba'' vakası ve 10-70 ölüm).

Dünya Sağlık Örgütü

Bakterinin kuluçka süresi genellikle 2-8 gün arasıdır. Hastalığın belirtileri arasında akut ateş, titreme, baş ağrısı, kemik ve kas ağrıları, bulantı, kusma, şiddetli halsizlik, iştahsızlık, kan tükürme görülür; genellikle hastalık ilerler ve lenf bezlerinde ağrı, şişme, enfeksiyon ve akıntı görülür (akut lenfadenit), tedavi edilmez ise sepsis (kana bakteri karışması), aşırı zayıflama, nefes darlığı, hemorajik ateş, doku ölümü (iskemik nekroz), kan kusma, pnömoni (zatürre) görülebilir. Hastalık tedavi edilmediğinde, bubonik veba olarak başlayıp septisemik (kana karışan) ve pnömonik (akciğeri etkileyen) vebaya dönüşebilir, belirtilerde bu doğrultuda değişir ve artar.

Tedavi edilmez ise ölüm ihtimali neredeyse kesindir. Günümüzde veba Madagaskar, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Peru'da endemiktir. ABD'de, 2000 yılından bu yana, her yıl ortalama 7 kişide veba vakası rapor edilmektedir. En yüksek vakanın görüldüğü yıl 2006 yılında 17 olmuştur.

Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri

Farklı Coğrafyalarda Salgının Durumu

Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde Durum

Yılın başında beri Demokratik Kongo Cumhuriyetin'de 49 vaka 13 ölüm bildirilmiştir, ölümlerin çoğu pnömonik veba sebebiyle olmuştur. 16 Haziran 2020 tarihinde Demokratik Kongo Cumhuriyeti Ituri Eyaletine bağlı Djugu Bölgesi'nde Uluslararası Enfeksiyon Hastalıkları Derneği, 10 kişide veba tanısı konulduğu bildirildi. Uzman sağlık ekiplerince yapılan araştırma sonucu, 10 kişinin 8'ine ''bubonik veba'' 2'si ''septisemik veba'' tanısı konuldu (bunlardan 4'ü hayatını kaybetti). Ölen kişilerin cenaze törenlerine katılan tüm kişilere, hastaların ev içi temaslarına kemoprofilaksi (olası enfeksiyon kaynağı ile temastan önce, temas sırasında veya sonrasında önleyici olarak verilen antimikrobiyal ilaçlar bütünü) verildi. Hastaların evleri dezenfekte edildi, araştırma ekibi bölgede çalışmalarına halen devam etmektedir.

11 Haziran ile 27 Haziran itibarıyla ülkede toplam 29 veba vakası bildirilmiş, 6 kişi de ölmüştür. Hastalığın artmasını endişe verici bulan uzmanlar, eyaletteki 10 köyde temas takibi ve araştırma çalışmalarını sürdürmektedir. Olası temas ihtimali olan kişilere kemoprofilaksi verilmekte, aralıklar ile testler yapılmakta, dezenfeksiyon çalışmaları ve defin işlemleri güvenli bir şekilde gerçekleşmektedir.

Ituri Eyaletine bağlı Djugu Bölgesinde özellikle Bbala ve Zambi köylerinde olmak üzere fare ölülerinin bir hayli arttığı raporlanmıştır. Bölgedeki terör grupların varlığı nedeniyle güvenlik sıkıntısı bulunması işleri zorlaştırmaktadır. COVID-19 pandemisi sebebiyle de ortaya çıkan bazı sıkıntılar durumun kötüleşebileceğini ve ''pnömonik veba'' salgınına dönüşebileceğini düşündürmektedir.

19 Şubat ve 25 Şubat 2020 tarihleri arasında da ülkede 6 veba vakası (5 ölüm) bildirilmiştir. Ekipler temaslı olduğu düşünülen 300 kişiye önleyici tedavi programı başlatmış, dezenfeksiyon çalışmaları yapılmıştır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Moğolistan'da Durum

Ülkenin Batı kısmındaki Khovd bölgesinde 30 Haziran 2020 tarihinde 2 kişide ''bubonik veba'' tespit edilmiştir, kişiler akrabadır. Hastalığa yakalananlardan birisinin 2 gün önce marmot (sincapgiller familyasından hayvan) eti yediği ve fenalaşıp hastaneye kaldırıldığı, ön test sonucunun veba çıktığı söylendi. Sağlık Bakanlığı konu hakkında açıklaması şu şekilde yapıldı:

Hastalık abi ve kardeşe bulaşmıştır, abinin durumu kritiktir. Vakaların birisinde pnömonik veba tespit edildi. Olası temasta bulunduğu düşünülen 146 kişi izole edilmiş ve takip edilmektedir. İnsanlar dağ sıçanlarının etlerini asla yememeleri gerekir.

Ülkenin Zoonotik ve Vektörel Rahatsızlıklar Merkezi test sonuçlarını doğrulandığını, 146 kişi izole edilse de 504'ten fazla kişinin ikincil temas öyküsü olma ihtimali olduğundan bahsetti. Eyalet çapında karantina ilan edildi, yüksek derece güvenlik önlemleri alındığı belirtildi.

Rusya olaylar sonrası kendisine bağlı olan Tuva ve Altay Cumhuriyetlerinin (Güney Sibirya Devletleri) Moğolistan'a yakın kısımlarında karantina başlatıldığını ve sınırların kapatıldığını açıkladı.

Moğolistan Hükumeti, bölgede sıçan eti yemenin geleneksel bir alışkanlık olduğu ve hastalıklardan koruduğuna dahil bir inancın çok yanlış olduğunu belirtti. Bir çift, Nisan 2019 yılında söylentiler sonrası çiğ sıçan eti yemiş ve vefat etmişti. Özellikle yukarıda bahsettiğimiz üzere hastalık ''pnömonik veba'' formuna dönüştüğünde solunum yolları ile bulaş riski sebebiyle yayılım artabilir.

Çin'de Durum

Ülkenin kuzeyindeki İç Moğolistan bölgesinde 5 Temmuz 2020 tarihinde bir çiftçide vebanın tespit edildiği doğrulandı. İç Moğolistan'a bağlı Bayan Nur ilinin, Orta Urat sancağında 3. epidemiyolojik uyarı seviyesi ilan edildi. Kişinin Çin'e gelmeden önce Moğolistan'ı ziyaret ettiği vurgulandı.

Çobanın, hastaneye gittiği gün hekimlerden birisinin konsültasyon talep ettiği yapılan muayene ve tetkikler sonucu ''bubonik veba'' olduğu tespit edildi.

Bayan Nur Belediyesi Sağlık Komitesi konu hakkında şu şekilde açıklama yaptı:

Hasta, hastalanmadan önce vebanın epidemiyolojik merkezini ziyaret etmişti. Şimdi hasta karantinaya alınarak tedavi ediliyor, durumu stabil olarak değerlendiriliyor.

Yetkililer olası büyük çaplı bir salgın riski olabileceğini duyurdu. Ülke çapında veba taşıyabilecek hayvanların avlanmaması, yenmemesi ve hijyene önem verilmesi talep edildi. Southampton Üniversitesi'nde mikrobiyolog olarak görev yapan Doktor Matthew Dryden Moğolistan'da başlayan vakalar hakkında şöyle demiştir:

Hıyarcıklı (bubonik) veba, COVID-19'un aksine antibiyotiklerle kolayca tedavi edilebiliyor. Her ne kadar endişe verici olsa da erken bir aşamada rapor edilmesi iyi çünkü izole edilebilir ve tedavi edilebilir.