Öglena (Euglena)

Öglenalar (Euglena) tek hücreli, kamçılı (flagelli) ökaryotların bir cinsidir. Morfolojik yapılarının belirgin kendine özgülüğü, örneklerde rastlanma sıklıkları, tür sayısının bine kadar ulaşması ve hem hayvanlar gibi bir şeyleri yiyerek beslenmeleri hem de bitki gibi fotosentez yapıyor olmaları onları oldukça popüler canlılar yapar. Bu özelliğinden ötürü bilim insanları bu canlıları, hangi sınıf altında inceleyecekleri konusunda kararsızlığa düşmüş, fakat en sonunda Amoeba (amip) ve Paramesyum gibi Protistalar adı altına yerleştirmişlerdir.

Baş bölgesinde dil gibi uzanan ve helikopter pervanesi gibi hızla salınan bir kamçısı (flagellum) bulunur. Aynı zamanda, bu bölgede bariz bir şekilde ayırt edilebilecek stigma adı verilen kırmızı renkli bir göz yapısı vardır. Bunun yanında diğerlerinden ayırt edilmesini sağlayan üçüncü belirgin özelliği de kloroplastlara sahip olmasıdır. Hücre çekirdeğinin mitoz bölünme gerçekleştirmesiyle başlayan bir süreçle boyuna bölünerek çoğalır.

Vücudu pelikula adı verilen esnek bir zarla çevrilidir. Yiyeceği besinin etrafını sararak fagositoz yoluyla beslenir. Eğer Öglena'yı (Euglena) fototropi ile besleyecek kadar yeterli ışık bulunuyorsa, klorofil a ve klorofil b pigmentlerini barındıran kloroplastlarını kullanarak, fotosentez yoluyla şeker üretir. Ayrıca Öglenanın kloroplastları, ışık yokluğunda hayatta kalmalarını sağlamak için paramilon (nişastaya benzer bir karbohidrat) sentezinde kullanılan pirenoidleri barındırır.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Öglenalar (Euglena), bataklıklar ve gölcükler gibi birçok su kaynağında bulunabilirler. Özellikle çok miktarlarda bulunduklarında suyun renginin yeşile çalmasına sebep olurlar. Boyutları 15-500 mikrometre arasında değiştiğinden, bu canlıları mikroskop altında incelemek gerekir. Fakat çoğu sıradan mikroskopla kamçısını, kloroplastlarını, stigmasını görmek mümkündür.

Davranış ve Etoloji

Euglenoidlerin bir özelliği olarak; Euglenalar da kırmızı bir göz benzeri yapıya (stigma) sahiptir. Bu yapı karotenoid pigment granüllerinden oluşur. Sanılanın aksine bu göz yapısı, doğrudan ışığa duyarlı değildir. Kamçının Öglena'dan çıktığı noktanın yakınlarında bir fotoreseptör (şişik bir yapı şeklinde) bulunur. Stigma, içerisinden geçen ışığı filtreleyerek, yalnızca belirli dalga boylarındaki ışığın bu fotoreseptöre ulaşmasını sağlar. Öglena, hareket ederek döndükçe bu reseptör üzerine düşen ışıkta değişim olur ve böylece fototaksis gerçekleşir. Yani Öglena'nın ışığı algılamasında stigma doğrudan değil, dolaylı yoldan bir görev alır.

Bitki hücrelerinde bulunmasına rağmen, Öglena hücre duvarından yoksundur. Mikrotübüller tarafından desteklenen bir protein katmanıyla çevrili pelikulaya sahiptir. Bu durum Öglena'ya kasılma ve esneme konusunda özel bir imkan sağlar. Aşağıdaki videoda izleyebilirsiniz:

Öglenaların (Euglena) kloroplastları üç ayrı membran tarafından çevrili olmasına rağmen, bitkiler ve yeşil alglerin kloroplastları, iki membran tarafından çevrilidir. Bu durum, Öglena kloroplastının yeşil alglerden evrimleştiğinin morfolojik bir kanıtı olarak sunulur.

Öglena, amitoz (İng: "binary fission") yoluyla, eşeysiz (aseksüel) olarak çoğalır. Üreme, hücre çekirdeğinin mitozu ile başlar, ardından hücrenin bölünmesi gelir. Euglena, hücrenin ön ucundan başlayarak, flagellar süreçlerin, gullet ve stigmanın kopyalanmasıyla uzunlamasına bölünür. Sonrasında, ön tarafta bir bölünme oluşur ve V şeklinde bir çatallanma, iki yarı tamamen ayrılana kadar kademeli olarak arkaya doğru hareket eder. Cinsel yolla üreme nadirdir ve henüz kesin olarak kanıtlanmamıştır.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Bazı bölgelerde öglenalar mutfağın bir parçası olarak görülmektedir. Toz haline getirilmiş öglena tadı, kurutulmuş sardalya gevreğine benzetilir ve mineraller, vitaminler ve bir omega-3 asidi olan dokosaheksaenoik içerir. Bu mutfaklarda öglena tozu, diğer gıdaların içinde bir bileşen olarak kullanılır. Örneğin Kemin Industries adlı bir firma, yüksek seviyelerde beta glukan içeren kurutulmuş Euglena gracilis içeren bir euglena nutrasötik takviye bileşeni satmaktadır.

Ayrıca öglenanın bünyesinde bulunan lipidler (esas olaraksa mum esterleri), biyodizel ve jet yakıtı üretimi için umut verici bir hammadde olarak görülmektedir. Euglena Co., Ltd. adlı bir şirket, Itochu'nun himayesinde, 2018 yılında, Yokohama'da, yılda 125 kilolitre biyo jet yakıtı ve biyodizel üretim kapasitesine sahip bir rafineri tesisi tamamlamıştır.

Etimoloji

Öglena, Yunancada "iyi" anlamına gelen εὐ- (eu-) öneki ile "göz" anlamına gelen γλήνη (glḗnē) sözcüklerinin birleşiminden türetilmiştir.