Meryem Mirzekani: Matematiğin Nobel Ödülü Olan Fields Madalyası'nı Kazanan İranlı Bilim Kadını!

Uluslararası Matematik Cemiyeti, 40 yaşın altındaki matematikçileri onurlandıran Fields Madalyası'nı veren kurumdur. Ödül, Kanadalı matematikçi John C. Fields'ın adıyla anılmaktadır ve çoğu çevre tarafından "Matematiğin Nobel Ödülü" olarak görülür.

Fields Madalyası 1936 senesinden beri her 4 senede 1 defa veriliyor; ancak ilk defa 2014 yılında bir kadın bu ödülü almayı başarmıştır! 2009'dan 2017 yılındaki erken yaşta ölümüne kadar Stanford Üniversitesi'nde profesör olan Meryem Mirzekani, "Riemann yüzeylerinin dinamiği ve geometrisine ve bunları modül uzaylarına olağanüstü katkısı" dolayısıyla ödüle layık görülmüştür.

İran'ın Tahran kentinde doğan Mirzekani'nin matematikteki başarısı lise yıllarına dayanmaktaydı. Dünya'nın dört bir yanında lisans altı seviyedeki öğrenciler arasında en prestijli matematik turnuvası olan Uluslararası Matematik Olimpiyatları'nda sadece 1 değil, 2 defa altın madalya kazanmıştır. 1995 yılında katıldığı olimpiyatta tam skora imza atarak gelmiş geçmiş en başarılı puana erişmiştir. Stanford Report'a açıklamalar yapan Mirzekani, şöyle söylemişti:

Bu eğlenceli. Bir yapboz çözmek ya da detektiflik bulmacasında noktaları birleştirmek gibi... Yapabileceğimi düşündüğüm bir şeydi ve bu yolu izlemek istedim.

Lisansını Tahran'da bulunan Sharif Teknoloji Üniversitesi'nde tamamlayan Mirzekani, 1998 yılında kendisi de Fields Madalyası'na layık görülen Curtis McMullen'in danışmanlığında Harvard Üniversitesi'nden doktorasını almıştır. 

Mirzekani, Riemann yüzeyleri olarak bilinen karmaşık 1 boyutlu düzlemlerdeki modül uzayların hacmini bulmaya yönelik çalışması nedeniyle bu ödüle layık görülmüştü. Ancak bu Mirzekani'nin matematikteki tek yetenek alanı değildi. Araştırma ilgi alanları arasında Teichmüller teorisi, Hiperbolik geometri, Ergodik teori ve Simplektik geometri yer alıyor. Bunlarla ilgili şöyle söylüyordu:

Yeni ispatlar keşfetmek için belli bir tarifim yok. Zaten bilimsel araştırmaları zorlayıcı olduğu kadar çekici yapan da bu. Bir ormanda kaybolmak ve toplayabildiğiniz tüm bilgileri toplayarak yeni yöntemler geliştirmek ve yolunuzu bulmaya çalışmak gibi!

Yaptığı araştırmaların birçok diğer çalışma sahasının da önünü açabileceği düşünülmektedir. Bu sahalar arasında malzeme bilimleri, mühendislik, kuantum alan teorisi ve hatta Evren'in kökenlerini araştıran teorik fizik sahaları bile yer alıyor! Mirzekani şöyle söylüyordu:

Bu büyük bir onur. Genç dişi bilim insanlarını ve matematikçilerini teşvik edebilirsem ne mutlu bana! Önümüzdeki yıllarda bu tür ödülleri daha birçok bilim kadınının kazanacağını düşünüyorum.

2014 yılında Fields Madalyası, 3 diğer matematikçiye daha verilmişti. Bunlar, Instituto Nacional de Matemática Pura e Aplicada'dan ilk defa bu madalyayı alan Latin Amerikalı Artur Avilla, Princeton Üniversitesi'nden Manjul Bhargava ve Warwick Üniversitesi'nden Martin Hairer idi. Bu madalyanın sağladığı akıl almaz prestijin yanında, ayrıca her kazanana 15.000 Kanada Doları da ödül veriliyor. Ödüller 13 Ağustos 2014'te Güney Kore'deki Seoul kentinde bulunan Uluslararası Matematikçiler Kongresi'nde verilmişti.

Mirzakhani'ye, ne yazık ki 2013 yılında meme kanseri tanısı kondu. 2016'da kemiklerine ve karaciğerine sıçrayan kanser, 14 Temmuz 2017'de, sadece 40 yaşındayken hayatının sonlanmasına neden oldu. Ölümünden 1 sene önce, Ulusal Bilimler Akademisi'ne kabul edilen Mirzakhani, bu başarıya erişebilen ilk ve tek İranlı kadındır. Kendisini derin bir saygıyla anıyoruz.