Karabatak (Phalacrocorax carbo)

Gözlem Bilgileri

Zonguldak'ın Kozlu ilçesinin merkezindeki ırmakta gözlemlediğimiz birkaç birey. Genelde deniz seviyesinin hemen üstünde, denize sıfır uçarken veya herhangi bir kayalık üzerinde kanatlarını açıp kuruturken gözlemleyebilirsiniz. Karabatakların iki ayak üzerindeki bu kanat kurutma davranışı oldukça meşhurdur.

Pedram Türkoğlu

Tanım ve Genel Bilgiler

Çoğunlukla tamamen siyah renkte tüylerden oluşan, sarı ve ucu kancalı ince bir gagaya sahip siyah su kuşlarıdır. Gençlerinde (juv.) göğüs tüyleri beyaz/gri tonlarında açık renktedir. Yetişkin (ad.) bireyler ise tamamen siyah tonların bürünür. Fakat Afrika'nın bazı bölgelerinde yayılım gösteren Phalacrocorax carbo maroccanus/lucidus isimli alt tür olan beyaz göğüslü karabatakların yetişkinleri de beyaz gövdelidir. Bu alt türler, son yayımlanan birkaç makaleye göre farklı tür olarak sınıflandırılmalılar. Ancak yine de bazı kaynaklar halen onları alt tür olarak sınıflandırmaya devam etmektedir.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Phalacrocoracidae (Karabatakgiller) ailesine üye karabatakların (Phalacrocorax spp.) evrimsel geçmişinin birçok modern kuştan daha eskiye dayandığı düşünülür. Hatta öyle ki modern kuşların bilinen en eski atalarından biri olan Gansus yumenensis ile anatomik olarak fazlası ile benzerlik taşırlar. Yaklaşık 120 milyon yıl önce Kretase Devri'nin Apsiyen dilimine denk gelir. İçerisinde Sula cinsi kuşları barındıran Sulidae ailesi, Anhinga cinsi ve diğer birkaç deniz kuşu muhtemelen Pangea süperkıtasının parçalanmasından sonra güneyde kalan Gondwana kıtasından türleşmeye başladıkları düşünülüyor. Bilindiği kadarı ile karabataklar, yaklaşık 30 milyon yıl öncesine denk gelen Geç Oligosen'de evrimleşmeye başladı.

Pedram Türkoğlu

Soyu tükenen tarih öncesi karabatakgillerden Limicorallus ve Nectornis isimli iki baskın cins örnek verilebilir. Kretase/Tersiyer yok oluşundan sonra memelilerle birlikte kuşlar da evrimsel yayınım veya adaptif radyasyon sürecine maruz kaldılar. Buradaki "radyasyon" fizikteki ışınımdan farklı olarak evrimsel biyolojide türleşme veya çeşitlenme anlamındadır. Tanım olarak, belli bir eylemden veya süreçten sonra taksonomik çeşitliliğin artış göstermesi demektir. Keza non-avian dinozorların yok olmasından ötürü boşalan birçok ekolojik nişi doldurabildiler. Öte yandan Geç Paleojen'de Avrasya'nın birçok bölgesinin sığ sularla kaplı olduğu düşünülüyor. Ayrıca Hint levhasının da Asya ile birleşmesi tamamlanmıştır. Dolayısıyla karabatakların bu denli bir yayılım göstermesi buna da bağlanıyor.

Pedram Türkoğlu

Ayrıca ilginçtir ki Galapagos Adaları'nda endemik yaşayan Galapagos karabatakalarının (Phalacrocorax harrisi) uçabilme yeteneği körelmiştir. Çünkü adada onları avlayacak kara avcıları neredeyse hiç yoktur. Dolayısıyla uçarak kaçmaya da ihtiyaçları yoktur. Böylece silya gelişimini kodlayan genlerdeki çeşitli işlevsizlikler nesiller içerisinde birikerek karabatakların evrim ekonomisine katkı sağlamış. Uçmayı sağlayacak iri kanatlara ve göğüs kaslarına ihtiyaçları olmadığı için onları üretip, koruyacak enerjiyi üreme ve çoğalma gibi biyolojik olarak daha önemli işlere harcayabilirler.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Sulak alanlarda koloniler halinde gözlemlenebilirler. Dünya'nın birçok kıtasına yayılmışlardır. Hem tatlı sularda hem de tuzlu sularda görülebilirler.

Pedram Türkoğlu

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Bazı coğrafyalarda balıkçılar, karabatakları kendilerine rakip olarak gördükleri için sık sık avlandıkları bilinir. Hatta bu öyle bir seviyeye ulaşmıştır ki tarihte popülasyonları fazlası ile azalmıştır. Edinilen farkındalıklar ardından son birkaç yıldır nesilleri tekrar LC (Least Concern) yani Asgari Endişe kategorisine girmiştir.

Davranış ve Etoloji

Suya dalarak ucu olta gibi kıvrık gagaları ile balıkları yakalarlar. Suyun içinde perdeli ayakları yardımıyla hareket edip, daha sonra karaya çıktıklarında kanatlarını açarak kurutma davranışı sergilerler. Elbette pelikan gibi çeşitli diğer deniz kuşu da benzer davranış sergileyebilir. Fakat karabatakların kurutma davranışı sırasındaki duruşu karakteristiktir. Ayrıca çeşitli türlerinin su altında kanatlarını kullandığı görülür. Su altına dalmadan önce yarım bir zıplama pozisyonu sergilerler. Tepeli karabatakların 45 metreye kadar dalabildiği de gözlemlenmiştir. Örneğin aşağıda gördüğünüz, Çanakkale'de kanatlarını kuruturken kaydettiğimiz bir genç birey.

Pedram Türkoğlu

Göz kamaştırıcı adaptasyonlarından biri, tuz bezleri (supraorbital/nasal gland) sayesinde deniz suyundan tuzu (NaCl) fazlası ile arındırarak, birçok deniz kuşu gibi tuzlu suyu içebilmeleri. Bir diğeri ise alt tüylerindeki (down feather) barblar arasında hava hapsederek, suda kaldırma kuvveti oluşturabilmeleri. Normalde yağ bezlerinden (uropygial gland) aldıkları sebumu (lipid), gagaları ile vücutlarına sürerek de kaldırma kuvveti etkisi (su geçirmezlik) oluşturdukları düşünülüyordu. Fakat bu özelliğin kaldırma kuvvetinden ziyade, tüy onarımı ve bakımı ile ilgili olduğu konusunda birçok akademik çalışma yayımlandı. Çünkü deniz kuşları dışında birçok kuş türünde de bu yağ bezleri bulunuyor.

Pedram Türkoğlu

Diyet ve Metabolizma

Dalarak balık avlamayı tercih ederler. Genelde besin bulamadıklarında karaya yakın yerledeki sahillerden de ufak tefek leşlerle beslenebilirler. Görüldüğü kadarı ile yedikleri balıkların büyüklüğü mevsimin sıcaklığına göre değişiyor. Örneğin yazın 30 gram civarındaki balıkları tutmayı tercih ederken; kışın 100 gramın üstünü tercih edebiliyorlar. Muhtemelen onlara sağladıkları enerji ve sarf ettikleri efor ile ilişkili olabilir.

Pedram Türkoğlu

Etimoloji

Erişkinlerde yanakların bir kısmı tüysüz olduğu için Grekçe "kel" anlamına gelen "phalakros" terimi isimlendirirken kullanılmış. İngilizce'de "common" hatalı bir şekilde bazı kaynaklarda "bayağı" veya "adi" şeklinde çevrilmiştir. Bu terimi "yaygın" diye kullanmakta fayda var. Ayrıca zoolojide "yaygın" ifadesi kullanılmadan dile getirilen bütün ifadelerden "yaygın" türü anlaşılmalıdır. Örneğin yaygın karabatak ile sadece "karabatak" aynı türdür. Başka bir örnek ise yaygın atmaca veya atmaca olarak verilebilir. İkisi de Accipiter nisus türünü tanımlamaktadır.