Kaçak Avlanma, Afrika Fillerinin Yıldırım Hızında Evrimleşmesine Neden Oldu!

Bilim insanları, insanın gezegen üzerindeki etkilerini incelediğinde, genellikle türlerin yok oluşuna odaklanır. Ancak araştırmacılar giderek insanların; hayvanları evcilleştirme, türleri başka yerlere taşıma ve avcılık gibi faaliyetleri aracılığıyla yeni türlerin, yeni özelliklerin ve benzersiz ekosistemlerin ortaya çıkmasına yol açan evrimsel bir güç haline geldiğini göz önünde bulunduruyor.

Yakın zamanda Proceedings of the Royal Society B dergisinde yayımlanan bir makale, değer verdiğimiz yaşamın biyolojik çeşitliliğini korumak istiyorsak insan kaynaklı bu yaratımın doğasını ve aynı zamanda insan kaynaklı yok oluşların etkilerini anlamamız gerektiğini savunuyor.

Türlerin yok edilmesi rastgele bir süreç değildir. Yok olmaya itilenlerin orantısız bir kısmı hem karada hem de denizde yaşayan büyük hayvanlardır. Bu "megafauna yok oluşu” 50.000 yıl önce başladı; inanılmaz bir şekilde, bu süre zarfında dünyadaki tüm büyük memelilerin yarısı, yani tüm memeli türlerinin %4’ü kaybolmuştur. Ve yok oluşlar sadece memelilerle sınırlı değildir: MS 1500’den bu yana belgelenmiş 784 yok oluş gerçekleşmiş olup bunların arasında 79 memeli, 129 kuş, 21 sürüngen, 34 amfibi, 81 balık, 359 omurgasız ve 86 bitki türü bulunmaktadır.

Pek çok insan, evrimi belirgin bir fark yaratması asırlar süren, yavaş ve kademeli değişimlerden oluşan bir süreç olarak düşünür. Oysa gerçekte durum her zaman böyle değildir, büyük hayvanlar için bile.

Afrika savana fili, her ne kadar oldukça üzücü olsa da büyük hayvanlarda hızlı evrimin dikkat çekici bir örneği olarak karşımıza çıkıyor. 2021 yılında biyologlar, Mozambik’teki Gorongosa Ulusal Parkı’ndaki bir fil popülasyonunda dikkate değer sayıda dişi filin dişsiz olduğunu keşfetti. Bu keşfin sonucunda, türün kısa sürede dişlerinin artık hayatta kalmaları için bir tehdit oluşturmayacak şekilde adapte olduğu sonucuna vardılar.

Onlarca yıl boyunca filler, yasa dışı ticaret yoluyla büyük gelir getiren fildişleri için öldürüldü. Örneğin, 1977’den 1992’ye kadar süren Mozambik İç Savaşı sırasında filler kitlesel olarak avlandı. Fildişinden elde edilen gelir, silah satın almak ve savaşı finanse etmek için kullanıldı.

Kaçak avlanma, fil popülasyonunda büyük bir düşüşe yol açtı. Ancak dişsiz filler hayatta kaldı. Araştırmacılara göre bu durum, iki belirli diş geninde mutasyon bulunan dişsiz dişi fillerinin çoğalmasının başlıca nedeni oldu.

Normal şartlar altında, bir hayvan türünün değişimlere uyum sağlaması nesiller alır. Ancak aşırı koşullar altında dişli fillerde bu değişim çok hızlı gerçekleşti. Dişli fillerinin hızla azalması, sadece yirmi yıl içinde popülasyondaki özelliklerin seçilimini değiştirdi ve geride çok daha büyük bir dişsiz fil popülasyonu bıraktı.

Araştırma ekibi, yalnızca dişilerin dişsiz olmasının nedenine de bir açıklama buldu. Bunun nedeni, X kromozomundaki genetik bir mutasyon. Dişilerde bu kromozomdan iki tane bulunurken erkeklerde yalnızca bir tane var. Dişsizliğe neden olan mutasyon, embriyonik dönemde erkekler için ölümcül etki gösterir.

Bu genetik durum, yalnızca bireyin hayatta kalmasını değil, aynı zamanda türün yaşam biçimini ve çevresiyle kurduğu ilişkiyi de doğrudan etkiler. Evrimsel biyolog Shane Campbell-Staton, dişlerin yalnızca süs amacı taşımadığını, aynı zamanda bir işlevi olduğunu açıklıyor. Örneğin, filler dişlerini bölgelerini savunmak, ağaç kabuklarını soymak ve kök ile su aramak için kullanır. Ancak bu hayati işlevlere rağmen, bazı fillerde dişlerin evrimsel olarak kaybolduğu gözlemlenmiştir; bu durumun ardında genellikle yoğun kaçak avlanma baskısı yer alır. Kaçak avlanmanın tehlikesi azaldığında, dişler zamanla geri dönebilir. Ancak şu anda, Afrika fillerinin hayatta kalması, kaçak avlanma ve yaşam alanı kaybı nedeniyle ciddi bir tehdit altındadır.

Sonuç olarak insan faaliyetlerinin evrimsel süreçler üzerindeki etkisi, yalnızca türlerin yok oluşunu hızlandırmakla sınırlı kalmayıp aynı zamanda hayatta kalan türlerin genetik varyasyonları ve fenotipik özellikleri üzerinde de belirleyici bir rol oynamaktadır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Mozambik’teki fil popülasyonunda gözlemlenen hızlı evrimsel yanıt, bu durumun çarpıcı bir örneğidir. Evrimsel baskıların doğrudan insan kaynaklı tehditlerden kaynaklandığı bu gibi vakalar, klasik evrim kuramındaki yavaş ve kademeli değişim anlayışına alternatif olarak çevresel stresin yüksek olduğu koşullarda evrimin hızlanabileceğini göstermektedir.

Dolayısıyla türlerin korunmasına yönelik stratejilerin yalnızca popülasyon düzeyindeki kayıpları değil, aynı zamanda insan etkisiyle yönlenen evrimsel süreçleri de dikkate alması gerekmektedir. Bu yaklaşım, biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliği açısından daha kapsamlı ve etkili bir koruma politikası geliştirilmesine olanak sağlayacaktır.