Flehmen Tepkisi Nedir? Kedilerin "Kötü Koku Yüzü" Aslında Ne Anlama Geliyor?

Flehmen tepkisi, memeli hayvanların özellikle kokuları daha iyi algılamak için dudaklarını yukarı kaldırarak sergiledikleri özel bir davranıştır.^[1] Günlük hayatımızın içinde olan kediler, bir nesneyi kokladığında bazen tuhaf bir yüz ifadesi takınır, sanki kötü bir koku almış gibi şaşkın bir şekilde ağzını hafifçe aralar, dudaklarını gerer ve adeta donakalırlar. Ancak bu ilginç tepkinin tahmin edildiği gibi "rahatsız edici" bir kokuyla ilgisi yoktur. Aksine kedilerin çevrelerindeki kimyasal sinyalleri analiz etme yöntemlerinden biridir.

Will Burrard-Lucas

Kediler ve birçok diğer hayvan, feromon adı verilen kimyasal sinyaller salgılar. Bu sinyaller aynı türden bireyler arasında iletişim kurmaya yarar. İşte bu noktada vomeronazal organ (Jacobson organı) devreye girer. Burun boşluğunun üst kısmında bulunan vomeronazal organ doğrudan ana koku alma sistemiyle (olfaktör sistem) bağlantılı değildir.^[2] Yani burun yoluyla algılanan kokular gibi feromonları işlemden geçirmez.

Kediler ve birçok canlı türü, feromonları analiz etmek için Flehmen tepkisi adı verilen karakteristik bir yüz ifadesi sergiler. Bu tepki sırasında üst dudak kıvrılarak açılır ve hava, ağız yoluyla vomeronazal organa yönlendirilir. Böylece feromon moleküllerinin Jacobson organına ulaşması kolaylaştırılmış olur ve kimyasal sinyallerin daha etkin bir şekilde algılanmasını sağlar. Bu bir duygu ifadesi değil, tamamen biyolojik bir analiz sürecidir.

"Flehmen" kelimesi Almanca "flehmen" fiilinden türemiştir ve üst dişleri açığa çıkarmak anlamına gelir. Daha eski bir kökeni ise Üst Sakson Almancası'ndaki "flemmen" kelimesine dayanır ve kötü niyetle bakmak anlamına gelir.^[3]

Hepper

Kediler, feromonları sosyal yaşamlarında kritik bir iletişim aracı olarak kullanır. Bu kimyasal mesajlar, çeşitli davranışlarla çevrelerine bırakılarak farklı amaçlara hizmet eder. Bölge işaretleme bunlardan biridir. Kediler idrar püskürtme, yüzlerini mobilyalara sürtme veya tırmalama gibi eylemlerle çevrelerine feromon bırakır ve bu sayede diğer kedilere "Burası benim bölgem." mesajını iletir.

Sosyal bağları güçlendirme de feromonların önemli bir işlevidir; özellikle anne kediler, yavrularını tanımak ve onlarla bağ kurmak için özel feromonlar salgılar. Ayrıca çiftleşme sinyalleri feromonlar aracılığıyla iletilir; dişi kediler, çiftleşmeye hazır olduklarını belirten özel feromonlar salgılayarak erkek kedilere mesaj gönderir. Bu feromonlar kedilerin vücutlarının çeşitli bölgelerinde bulunan özel bezler tarafından salgılanır. Çene, yanaklar, dudak kenarları, kuyruk dipleri, genital bölge, patiler ve meme uçları, feromon salgılayan başlıca noktalardır.

Kedilerin Koku Algısı

Flehmen tepkisi sırasında, feromon molekülleri kedinin ağzına girer ve nasopalatinal kanallar adı verilen küçük geçitlerden geçerek Jacobson organına ulaşır. Burada çözünen moleküller, beyne sinyaller göndererek kedinin çevresindeki sosyal bilgileri işlemesine yardımcı olur.

İnsanlar için kokular genellikle öğrenilen ve deneyimlerle değişebilen duyusal bilgilerken kediler için feromonlar doğuştan gelen ve öğrenilmesi gerekmeyen biyolojik tepkileri tetikler. Ancak bir kedinin feromonlara verdiği tepki, hormon seviyeleri, geçmiş deneyimleri ve çevresel koşullar gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir.^[4]

Jacobson organı yalnızca kedilere özgü bir yapı değildir. Farelerden sürüngenlere kadar birçok hayvan, bu özel duyu sistemini kullanarak feromonları algılar. Hatta insanların burun septumunda bu organın ilkel bir kalıntısı bulunmaktadır.^[5] Ancak günümüzde kimyasal iletişimde aktif bir rol oynadığına dair güçlü bir kanıt yoktur.

Wikimedia Commons

Öte yandan Flehmen tepkisi, çoğunlukla erkek hayvanlarda gözlemlenen ve özellikle çiftleşme davranışıyla ilişkilendirilen bir tepkidir.^[6] Bunun temel nedeni, erkeklerin dişi bireylerin üreme durumunu belirlemek için feromonlara daha duyarlı olmasıdır. Dişi hayvanlar, özellikle östrus (kızgınlık) dönemlerinde idrarları ve vajinal salgıları aracılığıyla çiftleşmeye hazır olduklarını belirten kimyasal sinyaller salgılar. Erkekler bu feromonları algılayarak dişinin üreme döngüsünü değerlendirmek ve çiftleşme fırsatlarını maksimize etmek için flehmen tepkisini kullanır.^[7] Bu davranış testosteron ve diğer androjen hormonları tarafından da yönlendirilir ve kısırlaştırılmış erkeklerde belirgin şekilde azalır. Ayrıca, flehmen tepkisi sadece üreme ile sınırlı kalmaz; erkekler, sosyal hiyerarşi ve bölgesel işaretleri analiz etmek için de bu tepkiyi gösterebilir. Bu durum kimyasal iletişimin de erkekler için çiftleşme ve rekabet açısından kritik bir araç olduğunu göstermektedir.

Sonuç

Flehmen tepkisi, birçok memeli türünde görülen ve özellikle sosyo-cinsel iletişimde önemli bir rol oynayan özel bir davranıştır. Bu davranışı sergileyen hayvanlar arasında kediler, aslanlar, kaplanlar, çitalar gibi kedigiller; atlar, eşekler ve zebralar gibi tek toynaklılar; geyikler, antiloplar, inekler, boğalar, koyunlar ve keçiler gibi çift toynaklı memeliler bulunur. Ayrıca, filler de bu davranışı gösteren büyük memeliler arasındadır. Erkek hayvanlarda daha sık gözlemlenmesi, bu tepkinin çiftleşme süreciyle doğrudan bağlantılı olduğunu göstermektedir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Sonuç olarak eğer kedinizi ağzı hafif açık, üst dudağı kalkmış ve şaşkın bir yüz ifadesiyle görürseniz, bunun sebebi kötü bir koku alması değil, aslında çevresindeki kimyasal mesajları analiz ediyor olmasıdır.