Flehmen Tepkisi Nedir? Kedilerin "Kötü Koku Yüzü" Aslında Ne Anlama Geliyor?
Cats.com
- Özgün
- Etoloji
Flehmen tepkisi, memeli hayvanların özellikle kokuları daha iyi algılamak için dudaklarını yukarı kaldırarak sergiledikleri özel bir davranıştır.[1] Günlük hayatımızın içinde olan kediler, bir nesneyi kokladığında bazen tuhaf bir yüz ifadesi takınır, sanki kötü bir koku almış gibi şaşkın bir şekilde ağzını hafifçe aralar, dudaklarını gerer ve adeta donakalırlar. Ancak bu ilginç tepkinin tahmin edildiği gibi "rahatsız edici" bir kokuyla ilgisi yoktur. Aksine kedilerin çevrelerindeki kimyasal sinyalleri analiz etme yöntemlerinden biridir.
Kediler ve birçok diğer hayvan, feromon adı verilen kimyasal sinyaller salgılar. Bu sinyaller aynı türden bireyler arasında iletişim kurmaya yarar. İşte bu noktada vomeronazal organ (Jacobson organı) devreye girer. Burun boşluğunun üst kısmında bulunan vomeronazal organ doğrudan ana koku alma sistemiyle (olfaktör sistem) bağlantılı değildir.[2] Yani burun yoluyla algılanan kokular gibi feromonları işlemden geçirmez.
Kediler ve birçok canlı türü, feromonları analiz etmek için Flehmen tepkisi adı verilen karakteristik bir yüz ifadesi sergiler. Bu tepki sırasında üst dudak kıvrılarak açılır ve hava, ağız yoluyla vomeronazal organa yönlendirilir. Böylece feromon moleküllerinin Jacobson organına ulaşması kolaylaştırılmış olur ve kimyasal sinyallerin daha etkin bir şekilde algılanmasını sağlar. Bu bir duygu ifadesi değil, tamamen biyolojik bir analiz sürecidir.
"Flehmen" kelimesi Almanca "flehmen" fiilinden türemiştir ve üst dişleri açığa çıkarmak anlamına gelir. Daha eski bir kökeni ise Üst Sakson Almancası'ndaki "flemmen" kelimesine dayanır ve kötü niyetle bakmak anlamına gelir.[3]
HepperKediler, feromonları sosyal yaşamlarında kritik bir iletişim aracı olarak kullanır. Bu kimyasal mesajlar, çeşitli davranışlarla çevrelerine bırakılarak farklı amaçlara hizmet eder. Bölge işaretleme bunlardan biridir. Kediler idrar püskürtme, yüzlerini mobilyalara sürtme veya tırmalama gibi eylemlerle çevrelerine feromon bırakır ve bu sayede diğer kedilere "Burası benim bölgem." mesajını iletir.
Sosyal bağları güçlendirme de feromonların önemli bir işlevidir; özellikle anne kediler, yavrularını tanımak ve onlarla bağ kurmak için özel feromonlar salgılar. Ayrıca çiftleşme sinyalleri feromonlar aracılığıyla iletilir; dişi kediler, çiftleşmeye hazır olduklarını belirten özel feromonlar salgılayarak erkek kedilere mesaj gönderir. Bu feromonlar kedilerin vücutlarının çeşitli bölgelerinde bulunan özel bezler tarafından salgılanır. Çene, yanaklar, dudak kenarları, kuyruk dipleri, genital bölge, patiler ve meme uçları, feromon salgılayan başlıca noktalardır.
Kedilerin Koku Algısı
Flehmen tepkisi sırasında, feromon molekülleri kedinin ağzına girer ve nasopalatinal kanallar adı verilen küçük geçitlerden geçerek Jacobson organına ulaşır. Burada çözünen moleküller, beyne sinyaller göndererek kedinin çevresindeki sosyal bilgileri işlemesine yardımcı olur.
İnsanlar için kokular genellikle öğrenilen ve deneyimlerle değişebilen duyusal bilgilerken kediler için feromonlar doğuştan gelen ve öğrenilmesi gerekmeyen biyolojik tepkileri tetikler. Ancak bir kedinin feromonlara verdiği tepki, hormon seviyeleri, geçmiş deneyimleri ve çevresel koşullar gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir.[4]
Jacobson organı yalnızca kedilere özgü bir yapı değildir. Farelerden sürüngenlere kadar birçok hayvan, bu özel duyu sistemini kullanarak feromonları algılar. Hatta insanların burun septumunda bu organın ilkel bir kalıntısı bulunmaktadır.[5] Ancak günümüzde kimyasal iletişimde aktif bir rol oynadığına dair güçlü bir kanıt yoktur.
Öte yandan Flehmen tepkisi, çoğunlukla erkek hayvanlarda gözlemlenen ve özellikle çiftleşme davranışıyla ilişkilendirilen bir tepkidir.[6] Bunun temel nedeni, erkeklerin dişi bireylerin üreme durumunu belirlemek için feromonlara daha duyarlı olmasıdır. Dişi hayvanlar, özellikle östrus (kızgınlık) dönemlerinde idrarları ve vajinal salgıları aracılığıyla çiftleşmeye hazır olduklarını belirten kimyasal sinyaller salgılar. Erkekler bu feromonları algılayarak dişinin üreme döngüsünü değerlendirmek ve çiftleşme fırsatlarını maksimize etmek için flehmen tepkisini kullanır.[7] Bu davranış testosteron ve diğer androjen hormonları tarafından da yönlendirilir ve kısırlaştırılmış erkeklerde belirgin şekilde azalır. Ayrıca, flehmen tepkisi sadece üreme ile sınırlı kalmaz; erkekler, sosyal hiyerarşi ve bölgesel işaretleri analiz etmek için de bu tepkiyi gösterebilir. Bu durum kimyasal iletişimin de erkekler için çiftleşme ve rekabet açısından kritik bir araç olduğunu göstermektedir.
Sonuç
Flehmen tepkisi, birçok memeli türünde görülen ve özellikle sosyo-cinsel iletişimde önemli bir rol oynayan özel bir davranıştır. Bu davranışı sergileyen hayvanlar arasında kediler, aslanlar, kaplanlar, çitalar gibi kedigiller; atlar, eşekler ve zebralar gibi tek toynaklılar; geyikler, antiloplar, inekler, boğalar, koyunlar ve keçiler gibi çift toynaklı memeliler bulunur. Ayrıca, filler de bu davranışı gösteren büyük memeliler arasındadır. Erkek hayvanlarda daha sık gözlemlenmesi, bu tepkinin çiftleşme süreciyle doğrudan bağlantılı olduğunu göstermektedir.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Sonuç olarak eğer kedinizi ağzı hafif açık, üst dudağı kalkmış ve şaşkın bir yüz ifadesiyle görürseniz, bunun sebebi kötü bir koku alması değil, aslında çevresindeki kimyasal mesajları analiz ediyor olmasıdır.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
6
-
3
-
2
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ K. A. Houpt, et al. (2003). The Flehmen Response Of Bulls And Cows. Elsevier BV, sf: 343-350. doi: 10.1016/0093-691X(89)90001-0. | Arşiv Bağlantısı
- ^ G. R. Zug. Jacobson’s Organ | Chemosensory, Olfaction, Nasal Cavity | Britannica. Alındığı Tarih: 3 Mart 2025. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
- ^ Oxford English Dictionary. Flehmen, N. Meanings, Etymology And More | Oxford English Dictionary. Alındığı Tarih: 3 Mart 2025. Alındığı Yer: Oxford English Dictionary | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. L. Hart. (1983). Flehmen Behavior And Vomeronasal Organ Function. Chemical Signals in Vertebrates 3, sf: 87-103. doi: 10.1007/978-1-4757-9652-0_5. | Arşiv Bağlantısı
- ^ G. S. Stoyanov, et al. (2018). The Human Vomeronasal (Jacobson’s) Organ: A Short Review Of Current Conceptions, With An English Translation Of Potiquet’s Original Text. Cureus. doi: 10.7759/cureus.2643. | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. V. Beaver. Equine Reproductive Behavior. (12 Ocak 2019). Alındığı Tarih: 3 Mart 2025. Alındığı Yer: Elsevier BV doi: 10.1016/B978-0-12-812106-1.00006-1. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. C. Stahlbaum, et al. (1989). The Role Of The Flehmen Response In The Behavioral Repertoire Of The Stallion. Physiology & behavior, sf: 1207-1214. doi: 10.1016/0031-9384(89)90111-x. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 27/03/2025 22:27:08 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/19957
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
