Farkımız Ne? İnsanlar ve Diğer Canlıların Özelliklerinin Kıyası...

İnsan, eşsiz bir tür değildir. Her tür gibi, kendine has bazı gelişmiş özellikleri vardır; ancak her canlının kendine has gelişmiş özellikleri vardır. Tarihte, insan diğer canlılardan hep bağımsız ve üstün görülmüştür. Ancak bilim insanın hangi özelliğine baksa, doğada hep daha basit veya değişik versiyonları olduğunu görmüştür.

En büyük şaşkınlık ise, beynimizle ilgili araştırmalardan gelmiştir: Bilincimizden özgür sandığımız idaremize, espri anlayışımızdan gülme becerimize, duygularımızdan karar alma yetimize, geleceğe yönelik planlar yapmaktan hafızamıza kadar beynin "üstün" olduğunu düşündüğümüz istisnasız her bir özelliğin doğada benzerlerinin bulunduğunu gördük.

Bu, geçmişe hapsolmuş insanlar için kabul edilemez bir gerçektir. Ancak gerçek, yüzümüze sert bir şekilde çarptı: Sadece insanda bulunan pek bir özellik yok gibi gözüküyor. Evet, bazı özelliklerimiz diğer türlere göre sıra dışı düzeyde üstün: İletişim kurmanın ötesine geçip, konuşuyoruz! Karar vermenin ötesine geçip, medeniyetler inşa edebiliyoruz! Ancak tüm bu üstün özelliklerimizin temeli, tam da evrimsel biyolojinin öngördüğü gibi, diğer türlerde, özellikle de yakın kuzen türlerimizde bulunuyor! Bu gerçek, bitmek bilmeyen egomuzu yerle bir ederek, bizi hak ettiğimiz yere, doğanın içindeki sıradan bir hayvan türüne yerleştirdi.

Infographics Showcase

Bu hoş görselden görülebileceği üzere, insan neredeyse tüm fiziksel özellikleri bakımından diğer türlere göre acizdir. Ki burada sayılanlar, daha sayılabileceklerin %1'i bile değildir! "İnsana has" dediğimiz her özellik, öyle ya da böyle, diğer türlerde de bulunmaktadır.

Bu özelliklerin bir kısmı bizde daha gelişmiş vaziyettedir (konuşma, duygular ve düşünce gibi); ancak geri kalan birçoğu, diğer hayvanlarda üstündür: Bir çita gibi koşamayız, bir kuş gibi uçamayız, bir balina gibi nefesimizi tutamayız. İnsan yüzemez mi? Yüzer. Ancak en iyi yüzücü değildir, hatta görülebileceği gibi kötüler arasındadır. İnsan koşamaz mı? Koşar. Ancak en iyi koşucu değildir. Diğer türler düşünemez mi, hissedemez mi, duygulanamaz mı, algılayamaz mı, planlayamaz mı, mantık yürütemez mi? Bunların hepsini yapabilirler. Ancak insandan çok daha düşük seviyede yaparlar. Bizi bir şempanzeden, bir papağandan, bir attan, bir yunustan ayıran budur. Bizim üst düzey zeka fonksiyonlarımız daha ileridir, onların üst düzey fiziksel özellikleri daha üstündür.

Zekamız sayesinde, çok basit basamaklardan geçerek, karmaşık bir kültür inşa ettik. Biyoloji, kültürü yarattı. Ancak sonradan bu kültür, kafamızı karıştırmaya başladı. Binalar inşa edip uzaya gitmenin bizi çok farklı kıldığını sandık.

Evet, elbette insanın yapabildikleri, doğanın muhteşem azametinin en güzel örneklerinden birisidir. Ancak bu kültür, biyolojimizden doğdu; bize özgü, yoktan var olmuş bir özellik değil. Biyolojimiz de, doğadaki diğer türlerle ortak atalardan miras kaldı.

Dolayısıyla diğer hayvanlarla olan farklarımız, egomuzu şişirmemeli. Bunun yerine, geldiğimiz yeri unutmadan, var olan tek evimize biraz daha saygı göstermemiz gerektiğini görmeliyiz.

Evren'de anlaşılacak bu kadar çok fazla konu, bu kadar karmaşık bilgiler varken, birbirimizi yiyip, doğanın altını üstüne getirip, var olan tek evimize işkence ederken, o "gelişmiş" olduğunu iddia ettiğimiz zekamızı da sorgulamamız gerekiyor.

Kuzenlerimizden Ne Kadar Farklıyız?

Kuyruksuz bir maymun türü olan insanı, diğer kuyruksuz maymunlardan ayıran belli başlı bazı özellikler vardır. Bu özelliklerin hiçbiri "eşsiz" diyebileceğimiz özellikler değildir; sadece, evrimsel süreçte her zaman gördüğümüz gibi, halihazırda atalarımızda ve kuzenlerimizde bulunan bazı özelliklerin farklılaşmasıyla ortaya çıkan özelliklerdir. Örneğin diğer tüm türlerden çok zekiyizdir; ancak "zeka" kavramı "eşsiz" veya "bize has" bir özellik değildir. Beyni ve sinir sistemi olan her hayvan çeşitli seviyelerde zekaya sahiptir.

Bir diğer örnek, ellerimizdeki baş parmağın, diğer maymunlarda olmayan bir şekilde diğer 4 parmağın tam karşısına gelebiliyor olmasıdır. Buna anatomide "karşıt başparmak" adını vermekteyiz. Bu özelliğimiz sayesinde, çok daha hassas bir şekilde alet üretimi yapabildik. Birçok diğer unsurla birlikte bu özellik, zekamızın diğer türlere göre ileri gitmesinin en temel nedenlerinden birisidir. 

Bir diğer ilginç farkımız, ayak tabanlarımızın geniş ve dümdüz olması, ayak parmaklarımızınsa sadece öne doğru devrilmeye karşı zıt bir dönme kuvveti uygulamak (ve böylece iki ayak üzerinde dengemizi sağlamak) haricinde hiçbir işe yaramıyor oluşudur. Türümüz ve ataları, son 6 milyon yıldır ağaçlarda değil, savanalarda yaşamaktadır. Yani yerde... Ayrıca hemen hemen o kadar bir süredir de, atalarımızın ve diğer kuzenlerimizin aksine 4 ayak üzerinde değil, 2 ayak üzerinde yürümekteyiz. Tabii bu evrim gün aşırı olmadı, yaklaşık 2 milyon yıllık bir değişim sürecini gerektirdi. Ayrıca hem şempanzeler ve goriller gibi kuzenlerimiz, hem de atasal türler, geçici olarak iki ayakları üzerinde durabilirler; yani iki ayaklılığın evrimi için gereken öncül koşullar zaten atalarımızda bulunuyordu. Burada da eşsiz olan bir özellik göremiyoruz.

İki ayak üzerinde durabilecek şekilde evrimleştikçe, ayaklarımız da belirttiğimiz şekilde farklılaştı, düzleşti ve "kavrayıcı" özelliklerini yitirerek "dengeleyici" özellikler kazanmaya başladı. Daha doğru bir ifadeyle, dengeleyici özelliklere sahip olan bireyler savana yaşantısında daha başarılı olarak daha fazla ürediler ve her nesilde ayak yapısı daha düz, daha dengeleyici ve daha az kavrayıcı olanlar çoğaldı. Bu da, milyonlarca yıl içerisinde, kuzenlerimizden farklı bir ayak yapısına erişmemizi sağladı. Onlar, halen ağaçlarda yaşadıkları için kavrayıcı bir ayak yapısına sahipler ve bundan faydalanabiliyorlar. Ancak biz; artık hiçbir zaman onlar kadar başarılı bir şekilde orman yaşantısına sahip olamayacak olsak da, kuzenlerimizin belki de daha çok uzun süreler yapamayacağı gibi aletler ürettik, tarım yaptık, yerleşik yaşantıya geçtik, şehirler inşa ettik. Ormandan ayrılmayla başlayan serüvenimiz, göz kamaştırıcı bir medeniyetin önünü açtı.

Tür olarak daha medeniyet yolunun çok başlarında olduğumuzu ve doğanın içinden geldiğimiz gerçeğini unutmamanız dileklerimizle...