Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Eksaptasyon (Ön Adaptasyon): Evrim, Elindeki Malzemeyi Nasıl Kullanır?

Eksaptasyon (Ön Adaptasyon): Evrim, Elindeki Malzemeyi Nasıl Kullanır?
4 dakika
4,259
Tüm Reklamları Kapat

Eksaptasyon, evrimsel biyolojide doğal seleksiyonun aslen yapılandırdığı kullanım biçiminden farklı bir yöne evrimleşen özellikleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Yani asıl amacından farklı yönde evrimleşen özellikler olarak düşünmek mümkündür.

Bu terim, 1982'de Stephan Jay Gould ve Elisabeth Vrba tarafından bir özelliğin geçerli kullanımının onun tarihsel kökenini açıklamadığına dikkat çekmek için teklif edilen, nispeten yeni bir terimdir. Sözcük, adaptasyon sözcüğüne, yani Doğal Seçilim yoluyla evrimleşen özelliklere benzemesi amacıyla bu şekilde önerilmiştir. Çünkü eksaptasyon da bir çeşit adaptasyondur; ancak son ürün, Doğal Seçilim sonucu evrimleşen ilkin bir özelliğin görevinin değişmesiyle oluşur.

Tüm Reklamları Kapat

Eksaptasyon Örnekleri

Örneğin tüyler, uzun mesafelerde uçabilen kuşlar için çok önemli aerodinamik özelliklerden birisidir. Ancak tüy yapısı ilk olarak uçma yetenekleri olmayan dinozorlarda evrimleşmiştir. Bu durum, tüylerin aslen başka bir amaçla evrimleşmiş olması gerektiğini gösterir. Araştırmacılar, en eski tüylerin karşı cinsiyeti etkilemek ya da bireyi sıcak tutmak için kullanılmış olabileceği; ancak daha sonrasında bu tüylerin bugünkü kuşların uçmasında esaslı hale geldiği tahmininde bulunmuşturlar. Konuyla ilgili olarak aşağıdaki videomuz izlenebilir:

Bu konuda pek çok diğer örnek de mevcuttur. Tüm omurgalıların kafataslarında büyümeye izin veren birleşme noktaları vardır, ancak genç memelilerde bu kısımlar kafatasının doğum kanalından geçerken baskı yapmasına izin vererek doğumu kolaylaştıran ek bir kullanım kazanmıştır. Son zamanlarda yapılan bir çalışma, Gobi balığının tırmanma ve beslenme teknikleri arasında, büyük bir olasılıkla bu davranışlardan birinin diğerinden kökenlenen bir eksaptasyon olduğunu gösteren güçlü benzerlikler bulmuştur. 

Tüm Reklamları Kapat

Araştırmalar, aynı zamanda eksaptasyonun moleküler örneklerini de açığa çıkarıyor. Örneğin, virüslerin arkalarında biraktıkları genetik materyal şu an memeli hamileleğinde önemli bir rol oynamaktadır.

Eksaptasyon ve Adaptasyon Arasında Fark Var mı?

Gould ve Vrba Paleobiology dergisinde şunları yazmıştır: 

Eksaptasyon bir işlevin, bir diğer işlevden veya işlevi belli olmayan bir özellikten evrimleşmesiyken, adaptasyon bir özelliğin belirli bir kullanım için doğal seleksiyon tarafından belirlenmesidir. Konseptler ilişiklendirilebilir. Kara hayvanlarındaki 4 bacağın düzenlenmesi ve biçimi, bu özellikler sudaki yaşamdan köken aldığı için karadaki hayat için bir eksaptasyondur. Ancak, bu bacakların karada fonksiyon gösterebilmesi için kemik ve kaslarda meydana gelen değişimler adaptasyonlardır.

Ancak bazı diğer araştırmacılar, eksaptasyon konseptinin adaptasyondan ayırmakta zorlanmaktadırlar. Filozof Daniel Dennett "Darwin 'in Tehlikeli Fikri" (Simon & Schuster, 1995) kitabında şunları yazar: 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Yeterince geriye giderseniz, her adaptasyonun başka kullanımı olan ya da hiç bir kullanımı olmayan atasal yapılardan geliştiğini bulursunuz.

Son zamanlarda bir grup araştırmacı, evrimsel biyoloji literatüründe kullanılan adaptasyon kavramına yakın olması dolayısıyla eksaptasyon teriminin kullanımında bir düşüşten bahsettiler ve iki terim arasındaki açık ayrımın yapılamamasının bunu seyrelmenin nedeni olarak görüyorlar. Bu terimin teknoloji tarihi çalışmalarında daha başarılı anlaşılabileceğini, çünkü insanların genellikle nesne ya da süreçleri alıp yeni bir şeylere uyguladığına işaret etmekteler. Bu araştırmacılar, eksaptasyon teriminin aydınlatılması açısından yeniden tanımlanması gerektiğini söylüyorlar. 

Ancak diğer biyologlar, ayrımın belirli bağlamlarda açık olduğunu iddia ettiler. Nature'da yayınlanan yeni bir çalışmada, metabolizmalardaki eksaptasyon potansiyelini incelemek için bir hesaplama metodu kullanıldı. Araştırmacılar her adaptasyona birden fazla potansiyel eksaptasyonun eşlik ettiğini ileri sürüyorlar. Örneğin araştırmalarında, glikoz kullanarak enerji üretmeye yönelik adaptasyonlara, diğer enerji verebilen kimyasalları sindirmeye yönelik görevi belli olmayan eksaptasyonların eşlik ettiğini gösterdiler. Araştırmacılar, "Bu sonuç, bir çok yararlı özelliğin eksaptasyon olarak başlamış olabileceğini gösteriyor." diye yazmaktalar.

Ön Adaptasyon

Eksaptasyon kavramı, çok uzun bir süredir bilinmekteydi ve ön-adaptasyon olarak anılmaktaydı. Adından da anlaşılabileceği ve yukarıda da izah edildiği gibi bu, bir evrimsel sürecin mümkün olabilmesi için, o evrimsel süreçle doğrudan ilgili olmayabilecek olan bazı ön özelliklerin evrimleşmesi anlamına gelmektedir. Bunu daha anlaşılır şekilde ifade etmemiz gerekirse:

Türler, bulundukları çevrenin üzerlerine etki eden baskısı altında, nesiller içerisinde evrim geçirirler. Ancak eğer popülasyon içerisinde bir evrimsel süreci mümkün kılacak ön koşullar yoksa, o türde o özellikler asla evrimleşemez. Örneğin, dinozorların bazılarında tüyler evrimleşmemiş olsaydı, yeterli aerodinamik yapıya asla erişelemezdi ve kuşlar asla evrimleşemezdi. Yani tüylerin, tamamen farklı bir amaçla (eş bulma veya sıcak tutma) evrimleşmesi, hiç beklenmedik bir diğer evrimi, uçuşu uzun vadede mümkün kılmıştır. İşte bu durumda tüylerin evrimi, bir "ön adaptasyon" olmaktadır. 

Ancak "ön adaptasyon" sözcüğü, sanki adaptasyonlar bir bilinç dahilinde, geleceği öngörerek var oluyormuş gibi bir izlenim uyandırmakta, evrime bir "amaç" yüklemekteydi. Halbuki evrim geleceği görerek adaptasyonları mümkün kılmaz. Evrim bir süreçtir ve sadece içinde bulunulan zamana ve ortama göre gerçekleşir, geleceği tahmin ederek özelliklerin gerçekleşmesini sağlamaz. Evrim bir bilinç değildir, evrim, tıpkı kütleçekimi gibi bir doğa yasasıdır ve doğanın, bu şekilde çalışmasına sebep olan kurallardan birisidir. Dolayısıyla Gould ve Vrba, "ön adaptasyon" sözcüğü yerine "eksaptasyon" sözcüğünü ileri sürdüler. Günümüzde, metinde de anlatıldığı gibi, halen tanımsal bazı sıkıntılar olabilse de, eksaptasyon olgusunun birçok evrimsel özellik açısından önemli bir terim olduğu söylenebilir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
19
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • İnanılmaz 2
  • Muhteşem! 1
  • Umut Verici! 1
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: LiveScience | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 14:51:54 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/1598

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
W. Parry, et al. Eksaptasyon (Ön Adaptasyon): Evrim, Elindeki Malzemeyi Nasıl Kullanır?. (1 Kasım 2013). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/1598
Parry, W., Öztoprak, F., Bakırcı, Ç. M. (2013, November 01). Eksaptasyon (Ön Adaptasyon): Evrim, Elindeki Malzemeyi Nasıl Kullanır?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/1598
W. Parry, et al. “Eksaptasyon (Ön Adaptasyon): Evrim, Elindeki Malzemeyi Nasıl Kullanır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 01 Nov. 2013, https://evrimagaci.org/s/1598.
Parry, Wynne. Öztoprak, Fadime. Bakırcı, Çağrı Mert. “Eksaptasyon (Ön Adaptasyon): Evrim, Elindeki Malzemeyi Nasıl Kullanır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, November 01, 2013. https://evrimagaci.org/s/1598.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close