Psittacosaurus: Mükemmel Korunmuş Dinozor

Erken Kretase döneminin en gözde tanıklarından biri olan Psittacosaurus bir dönemler Asya kıtasının özellikle; Moğolistan karasının paleobiyolojisi hakkında net bir resim sağlaması açısından önem taşıyor.

Keşfedildiği ilk günden beri deri ve yumuşak dokularının iyi korunmasından yararlanılarak hakkında pek çok bilgi toplamayı başardık. Pullu derisindeki pek çok varyasyon bize onun kamuflaj için ne kadar mükemmel bir örnek olduğunu gösterirken aynı zamanda da yaklaşık bir köpek boyutundaki bu antik dostumuzun av-avcı ilişkilerini de gözlemleyebileceğimiz şahane bulgular var.

Öncelikle av-avcı ilişkilerine dayandırmadan; fosilin neden bizler için bu denli önemli olduğu konusuna dayanmak gerekir. İlk kez 1923’te tanımlanmış olan bu cins ve aynı cinse ait 11 tür şu zamana kadar keşfedilmiş olan en geniş kapsamlı dinozor cinsini oluşturmaktadır. Bu keşifler sayesinde yalnızca Erken Asya kıtasının coğrafyasını anlamakla kalmıyor, aynı zamanda evrim teorisini geliştirmekte iken bize birer rehber olduklarını biliyoruz.

Ayrıca bu tür, kamuflaj yeteneğiyle de kendinden söz ettirebiliyor. Modern hayvanlarda görmeye alışık olduğumuz bir savunma yöntemi olan kamuflaj bu canlıda da boy gösteriyor. Nature’da yayımlanan bir makalede bu türün alt ve üstlerinin yani ayak ve dorsal kısmının daha koyu renk olmasının onun için bir avantaj olduğu söyleniyor. Bu araştırmanın bu kadar ön plana çıkmasının sebebi ise fosillerde derilerin nadiren elde edilmesi ve analizlerinin yapılmasının oldukça zor olması.

Tüm bunlara ek olarak LSF gibi modern tekniklerin uygulanabilirliği sebebiyle özellikle omurgalı morfolojisinde inceleme kolaylığı sunduğundan anahtar bir role sahip gibi gözüküyor.

Kamuflaj yeteneğinin yanı sıra çok iyi bir koku ve görme yeteneği de sahip olan bu tür maalesef av olmaktan kurtulamıyor.

Çin’in kuzeydoğusunda keşfedilen bir fosil sayesinde aslında dinozorlarında yalnızca bir dinozora değil, bir memeliye av olabileceğini görüyoruz.

Çinli ve Kanadalı uzmanların beraberce keşfettiği bu inanılmaz savaşın fosili dönemin av-avcı ilişkileri hakkında bilgi verirken, yırtıcı davranışları hakkında da fikir yürütmemize yardımcı oluyor.

Scientific Reports dergisinde yayımlanan makalenin yazarı, paleobiyolog Dr. Jordan Mallon; “İki hayvan ölümcül bir savaşa kilitlenmiş, iç içe geçmiş durumda ve bu, bir memelinin bir dinozora yönelen gerçek yırtıcı davranışını gösteren ilk kanıtlar arasında.” diyor.

Söz konusu fosildeki memeli ise, Repenomamus robustus adı verilen porsuk benzeri bir hayvandı. Dinozor standartlarına göre büyük olmasa da, memelilerin henüz Dünya’ya hakim olmadığı bir zamanda, Kretase döneminde en büyük memeliler arasındaydı.

Bu keşiften önce paleontologlar, daha önce memelinin midesinde bulunan otoburun fosilleşmiş yavru kemikleri nedeniyle Psittacosaurus da dahil olmak üzere Repenomamus’un dinozorları avladığını biliyorlardı.

Fosilin yakından incelenmesi, Psittacosaurus’un arka ayakları vücudunun her iki yanında katlanmış olarak yüzüstü yattığını gösteriyor. Repenomamus’un gövdesi sağa kıvrılıyor ve daha büyük dinozorun çenesini kavrayarak avının üzerine oturuyor. Memeli ayrıca bazı kaburgaları ısırıyor ve Repenomamus’un arka ayağı dinozorun arka ayağını tutuyor. Mallon, “Kanıtlar, aktif bir saldırının sürmekte olduğunu gösteriyor.” diyor.

Mallon, paleobiyolog Xiao-Chun Wu ve meslektaşları, bu memelinin sadece ölü bir dinozoru yiyor olma olasılığını elediler. Örneğin, dinozorun kemiklerinde diş izi yok, bu da cesedi üzerinde leşçilik yapılmadığını, daha çok avlandığını gösteriyor. Ve dinozor, memeli ona gelmeden önce ölmüş olsaydı, iki hayvanın bu kadar birbirine dolanması pek olası değildi. Repenomamus’un Psittacosaurus’un üzerindeki konumu, onun aynı zamanda saldırgan olduğunu gösteriyor.

Türler arasındaki etkileşimleri gözlemleyebilmek biyolojinin ilerleyebilmesi açısından önem taşırken, evrimsel süreçte başka ne tür ilişkiler görebileceğimize dair, ipuçları sunmaya devam ediyor.

Beste Zorlu

İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü

İletişim: [email protected]

^{[1], [2], [3], [4]}