İnsanlık Güneş’in Güney Kutbuna İlk Kez Baktı: İşte Tarihi Görüntüler!

Avrupa Uzay Ajansı’nın Solar Orbiter uzay aracı, bilim dünyasını heyecanlandıran bir başarıya imza attı. İnsanlık tarihinde ilk kez Güneş’in güney kutbuna ait net görüntüler elde edildi. Yeni gözlemler, yıldızımızın manyetik yapısı ve döngüleri hakkında daha derin bilgiler edinilmesinin önünü açarken, araştırmacılar için de yeni soruların kapısını araladı.

Görüntüler, 16-17 Mart 2025 tarihlerinde, Solar Orbiter’ın Polarimetric and Helioseismic Imager (PHI), Extreme Ultraviolet Imager (EUI) ve Spectral Imaging of the Coronal Environment (SPICE) isimli üç farklı gözlem aracıyla kaydedildi. Veriler şimdiye kadar yalnızca ekvator düzleminden gözlemlenen Güneş’in kutup bölgelerine ilk doğrudan bakışı sunuyor.Solar Orbiter, Güneş’in etrafındaki yörüngesini 15 derece eğerek bu eşsiz açıdan görüntü almayı başardı. Birkaç gün sonra da 17 derecelik bir açıya ulaştı ve Güneş’in ilk “kutuptan kutba” gözlemini gerçekleştirdi.

Daha önce NASA ve ESA ortaklığında geliştirilen Ulysses aracı Güneş’in kutuplarından geçmişti. Ancak görsel kayıt yapacak ekipman taşımadığı için bu tür bir gözlem mümkün olmamıştı. Solar Orbiter ise farklı dalga boylarında çalışan araçları sayesinde Güneş’in yüzeyi, atmosferi ve manyetik alanlarını detaylı biçimde inceleyebiliyor. Örneğin PHI görünür ışıkta gözlem yaparken, EUI ultraviyole ışıkta korona plazmalarını inceliyor. SPICE ise farklı sıcaklıklardaki plazmaların yaydığı ışıkları analiz ederek Güneş atmosferinin katmanlarını modellemeye yardımcı oluyor.Yeni gözlemler Güneş’in güney kutbundaki manyetik alanların karmaşık yapısını ilk kez ortaya koydu. Max Planck Güneş Sistemi Araştırmaları Enstitüsü’nden PHI proje lideri Sami Solanki, “Bu gözlemlerden ne beklememiz gerektiğini tam olarak bilmiyorduk – Güneş’in kutupları gerçekten bilinmeyen bir bölgeydi,” dedi.

Elde edilen ilk veriler, güney kutbunda hem kuzey hem güney yönelimli manyetik alanların bulunduğunu gösterdi. Bu da Güneş’in her 11 yılda bir yaşadığı kutup değişim süreciyle bağlantılı olabilir. Solanki, “Solar Orbiter, bu süreci ideal bir zamanda gözlemleyerek kutup bölgelerinin değişimini ilk kez bu kadar net şekilde takip etmemizi sağladı,” diye ekledi.

Solar Orbiter, SPICE cihazı sayesinde ısı kaynağımızın katmanları arasında hareket eden elementleri izleme imkânı sundu. Hidrojen, karbon, oksijen, neon ve magnezyum gibi elementlerin yaydığı özgül spektral çizgileri üzerinden yapılan Doppler ölçümleri, maddelerin nasıl ve ne hızla hareket ettiğini ortaya koydu. Özellikle karbon atomlarının püskürtülme hızları ilk kez bu kadar detaylı ölçüldü.

Bu tür gözlemler Güneş rüzgârının nasıl yayıldığını ve Güneş’in çevresinde heliosfer olarak bilinen devasa balonu nasıl oluşturduğunu anlamamıza yardımcı oluyor. UCL Mullard Uzay Bilimi Laboratuvarı’ndan araştırmacı Chris Owen şunları söyledi:

“Yeni bakış açımız sayesinde Güneş rüzgârının üç boyutlu yayılımını gözlemleyebileceğiz. Bu şimdiye kadar yalnızca ekliptik düzlemden elde ettiğimiz sınırlı bakış açısından çok daha kapsamlı olacak.”

Ayrıca Paris-Saclay Üniversitesi’nden SPICE ekip lideri Frédéric Auchère, daha önceki görevlerin kutup bölgelerine sadece eğik açıyla bakabildiğini ve bu nedenle ölçümlerin yetersiz kaldığını vurguladı:

“Şimdi yüksek enlemlerden yapılan ölçümlerle Güneş fiziğinde devrim yaşanacak.”

ESA’nın Solar Orbiter Proje Bilimcisi Daniel Müller, mevcut verilerin yalnızca bir başlangıç olduğunu belirtti:“Bu, Solar Orbiter’ın ‘cennete çıkan merdiveni’nin ilk basamağı. Önümüzdeki yıllarda araç ekliptik düzlemden daha da uzaklaşarak kutupları daha net görecek. Veriler, Güneş’in manyetik alanı, Güneş rüzgârı ve genel Güneş etkinliği anlayışımızı kökten değiştirecek.”

Yıldızımızın kutuplarına ilk kez bu kadar yakından bakabilen insanlık, Güneş’in gizemli doğasını çözme yolunda önemli bir adım attı. Yeni gözlemler hem bilim dünyası hem de Güneş kaynaklı uzay havası etkilerini anlamaya çalışan tüm disiplinler için kritik bir dönüm noktası oldu.^[1]