Hafızanı Yakından Tanı

Hafıza/Bellek/Anı: Anılarımız sayesinde tecrübeler oluştururuz ya da kişiliğimizi, karakterimizi, kimliğimizi kısaca benliğimizi yaratırız. Çünkü dünyaya geldiğimiz ilk andan beri çevremizde gelişen olayları izler, duyar ve kaydederiz böylece öğrenir ve hayatta kalırız. Yaşadığımız iyi ya da kötü olayları kayıt etmek yani tecrübe oluşturmak gelecekte benzer durumlar karşısında nasıl tepkiler vereceğimizi belirler ve aynı hataları yapmamız için yardımcı olur. Yani hafızamız benliğimizin en önemli etkenlerinden biridir. Bunun içinse temporal loba çok şey borçluyuz. Düşünün hafızanız olmasaydı aynadaki kendinizi bile tanıyamazdınız.

Size Hafıza Beyinde Nasıl Bir Yere Sahiptir? desem Aklınıza Ne Gelir?

Durun tahmin edeyim bilgilerin hapsolduğu, saklandığı bir depo alanı dersiniz değil mi? Ama ne yazık ki bu sanılanın aksine yanlıştır. Çünkü hafıza aslında işlemler silsilesidir.

Peki bu İşlem Zinciri Hangi Aşamalardan mı oluşuyor?

Fark Etme•

Kaydetme•

Hatırlama•

Unutma•

Hadi bunu bir örnekle kaydedelim. Mesela size doğum gününüzde hediye edilen bir portrenizin salonunuzda asılı olduğunu düşünün (Gerçek bir hayat hikâyesidir :) her salonunuzda otururken portrenize gözünüz çarptığında aynı eğlenceli anıyı yani doğum gününüzü hatırlarsınız. Çünkü artık o resim sizin için kodlanmıştır. Her o resmi gördüğünüzde aynı hatırayı yaşarsınız. Sistem aslında basit senin için özel ve önemliyse anı oluşturmaya değer. Anılarımız her ne kadar film gibi gözlerimizin önünden flashback şeklinde geçse de işin özü anılarımız birlikte bir bütün halinde bir yerde saklanmaz. Bir objeye baktığımızda ya da bir kavramı düşündüğümüzde hatırladığımız anılarımızın her bir parçası beynin değişik alanlarından gelir ve bir hayaletin dirilişi gibi tekrar oluşur.

Hiç fark ettiniz mi bilmem ama Anılarınız aslında En Güvenilmez Dostlarınızdır.

Neden mi? Çünkü hayatımızı yaşadığımız olayların saf gerçekliğiyle değil onu nasıl hatırladığımızla konumlandırırız. Ünlü psikolog Dr. Steven Pinker’da ‘’Bizler büyük ölçüde hafızalarımızdan ibaretiz’’ derken bu durumu açıklamak istemiştir. Bir tasmayı gördüğünüzde çok sevdiğiniz ölen bir köpeğinizi hatırlayıp üzülürken çok acil bir durumda ihtiyacınız olan bir numarayı ya da adresi hatırlayamayabilirsiniz ya da bir video kaydı izlerken yaşanılanları gördüğünüzde anınızla hiç alakası olmadığını fark edebilirsiniz. İşte bu hafızayı ilginç ve complex kılar.

Sistematiğin ilk aşaması fark etme demiştik. Bir durum, olay, kavram, kişi veya nesne dikkatimizi çekerse ve merak edersek onu kodlamış oluruz. Şifreleme ya da kodlama seçici dikkatle gerçekleşir. Çevremizden gelen verileri inanılmaz bir hızla işleyen beynimiz öyle mükemmel bir sistemle çalışır ki kelimenin tam anlamıyla her saniye bilgi bombardımanına maruz kalmasına rağmen her bir bilgiyi, veriyi farklı şekilde işlem yaparak kodlar.

Peki ya sizce Hiç Silinmeyecek şekilde bir Hatırayı Kodlamak Mümkün müdür? Cevapsa tabiî ki mümkündür. İstediğimiz bir anıyı yaşamımızın sonuna kadar hatırlamak için onu kodlarken ona çok odaklanmalıyız böylece onu hafızamızda garanti altına alabiliriz. Aynı zihnimizde yarattığımız bir hapishanede onu hapsetmek gibi.

Kısa süreli hafıza hayat kurtarır ama bir o kadar da nankördür. Genelde kısa süreli hafızası iyi olanlar hafızası güçlü olanlardır. Çünkü onlar gördüklerini, duyduklarını, tattıklarını ya da kokladıklarını kolayca uzun süreli hafızaya aktarıp kalıcı hale getirebilirler.

Neden mi? Çünkü onlar antrenmanlıdırlar. Yani nöronlar arası bağları kuvvetlidir. Tüm nöronlarımız arasında iletişim yoktur. İletişimi oluşturan bağlantıları kullandıkça kalıcı ve sağlam hale getirebiliriz. Bu yüzden bilgilerimizi tekrar etmek önemlidir. Çünkü bir gün çok iyi yaptığımız ya da çok iyi bildiğimiz bir şeyi kullanılmadığı için zayıflayan ve hatta yok olan bağlantılar yüzünden tamamen unutabiliriz.

Akıl Oyunlarını Seven Hafızamız Bizi Birçok Kez Yanıltabilir:

Kısa süreli hafızaya attığımız ama ilgimizi çekmeyen ve hatta gereksiz gördüğümüz bilgiler 30 sn içerisinde kendini imha edebilir. Uzun süreli hafızamız ise bizim için önemli ve özel olan bilgi okyanusu gibidir. Birçok prestijli markalar insan beynindeki hafıza mekanizmasının işleyişini bilerek pazarlama ve reklamlarını gerçekleştirirler. En basit örneği ise subliminal mesajlardır. Bu sayede satmak istedikleri ürünlerin insan hafızasında nasıl kodlanması gerektiğini belirlerler. Örneğin hangi renk ya da görsel şekil ürünü hem kalıcı hem de sempatik kılar?

Peki ya Hafızayı Oluşturmayı Sağlayan En Önemli faktör nedir?

İşin sırrı duygusal bağdır. Duygusal olarak ilişkilendirdiğimiz her anı kolaylıkla hatırlanır ve uzun süreli olarak hafızamızda yer alır. Kısaca duygusal bir bağ varsa anı da vardır. Ancak yoksa o zaman hatırlanmaya değer bir şey de yoktur.

YAZAN

DENİZ SEVİNÇ