Çartizm: İşçi Sınıfını Hareketinin Doğuşu

1760 tarihin de İngiltere'de sanayi devriminin başlaması ile üretim sistemi, toplumsal sınıflar vb. hayatın birçok noktasında değişimler yaşandı. Artık köleliğin ismi iş hayatı kölelerin ismi işçi olmuştu ve kapitalizm sahneye çıkmıştı. Feodalizmin aksine kapitalizm de artık kralların yerini burjuvazi aristokratların yerini patronlar almıştı. 19. yüzyılın ortalarına doğru ilerlerken 1836 yılında büyük Britanya'da burjuvazinin kraliyete alternatif olacağı parlemanto açılmıştı. ve tüm çarklar burjuvazi lehine ilerliyordu ancak 1837 yılında, Parlamento'dan ve işçi temsilcilerden altışar üye ve İşçi temsilcileri arasında, 1836 yılında kurulmuş "Londra İşçi Birliği'nden" William Lovett'ın da bulunduğu bir komite oluşturuldu ve tarihe "Çartizm" olarak geçicek ilk işçi haraketinin tohumları atılmış oldu.

Çartizm Nedir?

Çartizm ücret kesintileri, yaygın işsizlik, ekonomik sebepler, çalışma koşulları gibi nedenler ile ortaya çıkan ve 1838 yılında ki halk bildirgesi ile ilk eylemin başladığı harakettir.

1838 Halk Bildirgesi:

⦁ Halk bildirgesi (ing:People's Charter) adı verilen ve daha demokratik bir sistem için reformlar talep eden altı maddelik bildiri, şu somut istekleri içermekteydi:

⦁ Suçlu olmayan ve akıl sağlığı yerinde olan, 21 yaş üstünde her erkek oy verme hakkına sahip olmalıdır.

⦁ Oylamanın gizliliği sağlanmalıdır.

⦁ Parlamento üyesi olmak için, "zenginlik" veya "toprak sahibi olma" zorunluluğu olmamalı, herkesin seçilme hakkı olması sağlanmalıdır.

⦁ Parlamenterlere, yaptıkları bu iş karşılığında yeterli bir ücret ödenmelidir.

⦁ Tüm seçim bölgeleri, eşit sayıda seçmene denk gelecek sayıdaki oyla temsil edilmelidir.

⦁ Seçimler her yıl yenilenmelidir.

1839'da 1.3 milyon işçi tarafından imzalanan dilekçe Avam Kamarası'na sunuldu. Fakat yapılan oylamada, parlamenterlerin büyük çoğunluğu tarafından bu dilekçe görmezden gelindi. Reaksiyon olarak işçiler de, kongrelerinde yüksek sesle "genel grevi" dillendirmeye başladılar. Yorkshire West Riding'de ve Güney Galler'de kızgınlık daha derin boyutlara ulaştı. Parlemantodan istediklerini alamayan işçiler yeraltında hücrelerde örgütleniyor, Llangynidr'da Çartist sığınıklarda gizli toplantılar organize ediyorlardı, Çartistlerin yol haritalarının, planlarının kalan kısmında "isyan ve ayaklanma" bulunmamaktaydı ancak parlemanto tarafından yüzlerine bakılmayan işçiler radikalleşmeye ve çartist harakete katılmaya başlamış, tarihe "Newport Ayaklanması" olarak geçecek ve ülkenin dört bir yanına yayılacak genel grevin tetikleyicisi olacaktı.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Newport Ayaklanması

Ağustos sonu, Eylül başlarında Güney Galler ve Batı Riding bölgelerinde işçilerin bir kısmı askeri eğitime başlamıştı. Gizli silah üretimi ile ise silahlanma sürüyor evlerde, publar da ve kapalı kapılar ardında ayaklanma haraketinin planları yapılıyordu. 3-4 kasım 1839'da Jhon Frost önderliğinde ki üç bin kişilik grup şehri ele geçirme amacıyla Westgate Hotel binasına doğru yürüyüşe geçmişlerdi. Hotel binasına ilerleyen çartistler ve binayı işgal etmiş olan askerler arasında çatışma çıkmış çartistler çekilmiş ayaklanma bozguna uğratılmıştı. Çatışmada 20 kişi hayatını kaybederken 50'den fazla kişi yaralanmıştı. Newport hadisesi, tüm ülkeyi kapsayacak şekilde yaygınlaşacak bir isyanın habercisiydi. Bu ağır yenilgi haraketin ilerleyişine engel olmadı ancak bu durum 1842 sonlarına kadar devam etti. Çartist liderler Frost, Williams ve William Jones Newport Ayaklanması sonrasında tutuklandığı için Feargus O'Connor önderliğinde ki çartistler af için ülke genelinde imza kapmanyası yürütüyorlardı. Sheffield ve Bradford'da kimi küçük gruplar, protesto ve ayaklanma eylemini sürdürme gayretindeydiler. Samuel Holberry 12 Ocak'ta Sheffield'da ve Robert Peddie de 26 Ocak'ta Bradford'da sonuçsuz kalacak ayaklanmalara önderlik ettiler. İki şehirde de, hareket içindeki hükûmet ajanları, önceden yetkilileri uyararak, bu girişimleri akamete uğrattılar. Frost ve diğer iki hareket önderi Jones ve Williams ülkeden sürgün edildiler. Holberry ve Peddie ise "ağır hapis ve çalışma" cezasına çarptırıldılar; Holberry hapishanedeyken hayatını kaybetti ve Çartist hareketin şehitlerinden biri oldu

Grev Dalgası

Mayıs 1842'de, üç milyondan fazla imzaya sahip, ikinci bir dilekçe Parlamentoya sunuldu. Ancak bu dilekçe de ilki gibi Parlamento tarafından reddedildi. 1842 yılında yaşanan ekonomik depresyona karşı ülkenin çeşitli yerlerinde grevler başlamıştır. İşverenler de buna ücretlerde kesinti yapmak suretiyle yanıt verdiler. Bildirgedeki (Halk Bildirgesi) taleplerin yaşama geçirilmesine ilaveten, ücretlerin yükseltilmesi ve eski seviyesine getirilmesi yönündeki istekler de eklenmişti. İşçiler, başlıcaları Midlands, Lancashire, Cheshire, Yorkshire ve İskoçya'nın Strathclyde bölgesinde olmak üzere, İngiltere'de 14 ve İskoçya'da da 8 farklı kontlukta greve gittiler. Grevciler, ücretlerin eski seviyesine çıkartılmasını ve "bildirgede" yazan taleplerin hayata geçirilmesini talep ediyorlardı. Grev tüm ülkeye yayılırken işçiler fişi çek, şalteri indir sloganı ile fabrika buhar kazanlarını kapatıyorlardı, Ağustos başlarında Staffordshire Potteries'de başlayan huzursuzluk, kuzeye, Cheshire ve Lancashire'a Ayın 13'ünde başlayan grev, kısa sürede İskoçya'ya ve West Yorkshire'a sıçradı. Kitle hareketleri yanında, ciddi şiddet eylemleri başlamış Potteries ve West Riding'de, polis konvoylarına baskınlar düzenlendi. Hükûmet ayaklanmayı bastırmak için orduyu görevlendirdi. Ancak, bu mücadelede yenilen işçilerin, tekrar işbaşı yapmalarını sağlamak, ciddi bir sorun teşkil ediyordu. 19 Ağustos tarihinde, işçiler tekrar işbaşı yapmaya başladılar. Sadece Lancashire ve Cheshire'da Eylül sonuna kadar grev işleri sekteye uğratmaya devam etti. En son 26 Eylül'de, Manchester'daki dokuma fabrikalarında işbaşı yapıldı. Devletin grev ve ayaklanmalara verdiği yanıt da sert oldu. Çartist liderler Feargus O'Connor, George Julian Harney ve Thomas Cooper tutuklandı. 1842 yazının sonunda, yüzlerce kişi hapsedildi. Sadece Potteries'de 116 kadın ve erkek hapsedildi. Aralarında William Ellis'in de bulunduğu birkaç düzine insan da, düzmece kanıtlarla sürgün edildi. Başsavcının şahsen ilgilendiği, Thomas Cooper'la birlikte diğer 57 kişinin yargılandığı dava, hükûmetin en çok önem verdiği yargılamaydı. Sanıklar hakkında ciddi bir suçlama yapılamadı. İspat edilen bir takım önemsiz suçlamalar da cezaya çarptırılmadı. Sadece Cooper tek başına, Potteries mitinginde yaptığı konuşma sebebiyle, ayrı bir davada hüküm giydi. Hapiste, Purgatory of Suicides (intiharlar arafı) isimli, ünlü ve çok uzun şiiri yazdı. İkinci dalga tutuklamalara ve baskılar çarsist hareketi sekteğe uğratmış olsada 1843 başında, O'Connar, çalışanların sorunlarına çözüm olabilecek "Çartist arazi parçaları-çiftlikler" oluşturma fikrini ortaya attı. Daha sonra bu Çartist Arazi Kooperatifleri halini aldı. Buna göre, işçiler kooperatif hissilerini satın alacaklar, toplanan bu paralarla alınan araziler 2, 3, ve 4 akr (8,000, 12,400 ve 16,000 m²) büyüklüğünde parçalara ayrılacaktı. 1844-1848 yılları arasında, bu proje için beş ayrı arazi satın alındı ve kura yöntemi ile belirlendi kurayı kazanan hissedarlara teslim edildi. Fakat 1848 yılında Parlamentoda, O'Connar'ın oluşturduğu fon hakkında bir "mali araştırma komitesi" oluşturuldu ve bu komite tarafından fonun faaliyetine son verildi.

Çartist adaylar, sonraki genel seçimlere aday oldu O'Connar'ın Nottingham'dan aday gösterildiği 1841 ve 1847 Büyük Britinya seçimlerinde Çartist gruplar ortak bir çalışma yürüttüler. Feargus O'Connor Parlamentoya seçilen ilk ve tek Çartist oldu. Bu işçiler için önemli zaferdi. Çartistler mitinglerde meydanları doldurmayı başarıyor ve geniş halk kitlelerinin desteğini sağlıyorlardı. Ama adil olmayan, antidemokratik seçim sistemi yüzünden sandık sonuçlarına yansımıyordu. 1847 seçiminde Devon'da Palmerston'a karşı mücadele eden Çartist lider Harney'in de başına geldi. Çartistler 1859 yılında Ripon'dan gösterdikleri adayla seçime katıldılar. Bu seçim, Çartistlerin mücadele ettiği son seçim oldu.

1848'de Çarsistler

10 Nisan 1848'de, Yeni Çartist Kongre Kennington Common'da, Parlamento'ya üçüncü dilekçi sunacak heyeti oluşturmak üzere, 300.000 kişinin katıldığı çok büyük bir miting organize etti. buna karşın hükümet göz dağı vermek amacı ile 100.000 kişilik polis kuvveti getirdi ancak her hangi bir müdahele ve olay yaşanmadı ve miting barışçıl bir şekilde yapıldı. Dilekçe, göstericiler arasından seçilen bir temsilci heyeti aracılığıyla Parlamento'ya teslim edildi. Çartistler, dilekçelerinin 6 milyon kişi tarafından imzalandığını öne sürdüler. Fakat Avam Kamarası katipleri, bu rakamın 1,9 milyondan daha az olduğunu söyledi. Çarsistler 3. ve son kez parlemantodan istediğini alamamıştı. Temmuz ayında West Riding'te kitleler silahlanmaya ve silahlı eğitimlere başlamıştı. Hükumet bunu istihbarat aracılığı ile öğrenmiş ve hızlıca kitlesel gösterileri yasaklamış ve vatana ihanet gibi şuçların kanununda değişikliğe giderek önlemler almıştı.

baskılar hapse atılanlar ve sürgün edilenler arasında çartizm popülerliğini kaybetmiş, 1850'de tarihin tozlu sayfaları arasında yerini almıştı.

Sonuç

Britanya'da ortaya çıkan Çartizm hareketi 19. yüzyıl da kapitalizme karşı ortaya çıkan ilk proleterya hareketi olmuş, batı Avrupa başta olmak üzere tüm dünya işçi sınıfına bir umut ışığı olmuştur.^{[1], [2]}