Modern dünyanın merkezinde, küreselleşme ve hızla gelişen teknolojiye rağmen zamanın çok yavaş aktığı bazı topluluklar var. Bunlardan en merak uyandıranlarından biriyse şüphesiz ki Amişler. Günümüz otomobillerinin yerini at arabalarının, beyaz eşyaların ve ev robotlarının yerini elektriksiz ve elle çalışan aletlerin aldığı, betondan yapılan evlerin yerini ahşap ev ve çiftliklerin aldığı Amiş kültürü; modern çağın getirdiği bitmek bilmez koşuşturmacaya karşı adeta direniyor. Amişler yalnızca folklorik bir merak unsuru değil; onlar, toplumsal değerlerini ve yaşayış biçimlerini moderniteye karşı koruma mücadelesi veren canlı bir kültürdür.
Amişlerin Tarihi
Amişler; Alsas, İsviçre ve Güney Almanya kökenli, gelenekselci Anabaptist Hristiyan kilise topluluklarından oluşan bir gruptur. 17. yüzyıl sonlarında İsviçreli dini lider Jakob Ammann'ın öncülüğünde Memnonitlerden (ismini Hollandalı rahip Menno Simons'tan alan, 16. yüzyılda ortaya çıkan Anabaptist bir kilise) ayrılarak kendi dini ve toplumsal çizgilerini belirlemişlerdir. Ammann; Memnonitlerden farklı olarak disiplin, sade yaşam ve "Dünyadan ayrılma" konularında daha katı bir tutum benimsedi. Bu yeni grup, Ammann'ın adından esinlenerek "Amish" adını aldı. Başlangıçta Alsas, İsviçre ve Güney Almanya'da yaşayan Amişler, dini baskılar ve ekonomik zorluklar sebebiyle 18. yüzyıldan itibaren kitlesel olarak Avrupa'dan Kuzey Amerika'da göç etmiştir.[1]
Toplumsal Yapı ve Gündelik Yaşam
Amiş toplumu cemaat merkezli bir yapıya sahiptir. Her topluluk genelde 20 ila 40 aileden oluşur ve bağımsızdır. Merkezî bir otorite söz sahibi değildir, her cemaat kendi kural ve törelerini ("Ordnung") belirler. Bu kurallar, günlük hayatın her alanına dokunur. Giyimden mimariye, evlilikten ulaşıma kadar her şey Ordnung ile belirlenir.[2]
Giyimde kadınlar genelde sade elbiseler, önlükler giyerler ve başörtüsü takarlar. Erkeklerse genelde şapka takar, askılı pantolon giyer ve sakal bırakırlar. Amişler ev ve topluluk içinde genelde Pennsylvania Dutch denilen, Almancanın bir lehçesini konuşurlar. Dış dünyayla etkileşimlerindeyse İngilizce konuşurlar. Ev mimari ve tasarımında sadelik esastır. Süslemeler neredeyse hiç yoktur. Elektrik genelde yasaktır (ancak bazı cemaatler sınırlı olarak güneş panelleri ve jeneratörler kullanır). Ulaşım vasıtası olarak genelde buggy denilen at arabalarını kullanırlar, lakin bazı kesimlerde kısmen modern toplu taşıma araçları kullanılabilir. Kişisel otomobil sahibi olmak genellikle yasaktır.[3]
İnanç ve Dini Uygulamalar
Amişler, 16. yüzyıl Protestan Reformasyonu'ndan doğan Anabaptist (Yeniden Vaftizci) geleneğin bir koludur ve bu geleneğe sıkı bağlıdır. İnançlarının merkezinde alçakgönüllülük (humility), itaat (submission) ve dünyadan ayrılma (separation from the world) ilkeleri bulunur.
Yetişkin Vaftizi: Yalnızca yetişkinler 16 ila 25 yaş arasında vaftiz edilir. Bu, aynı zamanda bireyin cemaate tam kabulünü temsil eder. Birey, kendi hür iradesiyle iman etmeye ve İsa Mesih'in yolundan gitmeye karar verdiğinde vaftiz edilir. Yaygın Hristiyan mezheplerinden farklı olarak erken yaşta vaftiz söz konusu değildir.
Şiddet Karşıtlığı: Amişler sıkı bir şekilde pasifisttir. Askerlik yapmaz, dünyevi anlaşmazlıklardan kaçınırlar, mahkemelerden ve siyasetten uzak dururlar. İncil'deki "Kötüye direnmeyin" (Matta 5:39) öğretisini benimserler.
Kilise Düzeni ve Kongregasyonalist Yapı: Amişlerde merkezî bir kilise hiyerarşisi yoktur. Her cemaat (congregation) kendi işlerini düzenlemede özgürdür. Piskopozlar, vaizler ve diyakozlar, yani dini liderler cemaat içinden seçilir ve ruhban sınıfı olarak görülmezler. Genelde çiftçilik, hayvancılık gibi gündelik işlerinde çalışmaya devam ederler.
Kader Doktrini Yokluğu: Kalvinizm'de benimsenmiş olan "seçilmişlik" ve "önceden belirlenmiş kader" doktrinlerini reddederler. Amiş inancında Tanrı'nın lütfunu ret veya kabul etme kapasitesi tamamıyla insanın kendi hür iradesine bağlıdır.
Dünyadan Ayrılık: Amişler, İncil'deki "Bu dünyaya uymayın" (Romalılar 12:2) emrini, modern toplumdan bilinçli bir kopuş çağrısı olarak görür. Modern dünyanın ahlaki değer yargılarından, gösterişinden ve gururundan uzak dururlar. Bu ilkeyi sade kıyafetler giyerek, teknolojiden uzak durarak ve topluluk kurallarına ve bağlarına sıkı sıkı bağlı kalarak pratiğe sunarlar.[5]
Dışlama (Shunning/Meidung): Ordnung kurallarını ciddi şekilde çiğneyen ve buna rağmen tövbe etmeyen cemaat üyelerine uygulanan en ağır disiplin yöntemidir. Bu uygulamada hatalı kabul edilen birey, hatasını kabullenip tövbe edene kadar toplumdan ve tüm sosyal hayattan dışlanır. Bu uygulama, Ordnung'un korunması ve uygulanmasında kritik bir rol oynar.[4]
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
İnanç Farklılıkları
Tüm Amişler aynı derecede katı değildir. Yaygın olarak 2 ayrı grupta ayrılırlar. "Eski Emirlere Bağlı Amişler" (Old Order Amish), en radikal, gelenekçi ve muhafazakar gruptur. "Yeni Emir" (New Order) denilen daha ılımlı grup ise nispeten daha az muhafazakar, kuralları daha az sıkı bir gruptur. Bazı teknolojilere (örneğin güneş enerjisi) ve misyonerlik faaliyetlerine izin verilir.[6]
Günümüzde Amişler
2025 itibariyle 400 binden fazla Amiş; başta Pennsylvania, Ohio ve Indiana olmak üzere ABD ve Kanada'da yaşıyor. Amiş nüfusu ortalama olarak her 20 yılda bir ikiye katlanır. Bunun sebebi yüksek doğum oranları ve düşük ayrılma oranlarıdır.[7]
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ T. E. O. E. Britannica. Amish | Definition, History, Beliefs, Education, Children, Lifestyle, & Facts. (20 Temmuz 1998). Alındığı Tarih: 14 Eylül 2025. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
- ^ Elizabethtown College. Young Center For Anabaptist And Pietist Studies | Elizabethtown College. Alındığı Tarih: 14 Eylül 2025. Alındığı Yer: Elizabethtown College | Arşiv Bağlantısı
- ^ Amish America. Amish America. Alındığı Tarih: 14 Eylül 2025. Alındığı Yer: Amish America | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. Wesner. Shunning: Why Do The Amish Do It? - Amish America. (23 Ağustos 2010). Alındığı Tarih: 14 Eylül 2025. Alındığı Yer: Amish America - Exploring Amish Culture and Communities | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. B. Kraybill. (1989). The Riddle Of Amish Culture (Center Books In Anabaptist Studies). ISBN: 9780801867729. sf: 424.
- ^ Anna. New Order Amish (New Order Vs. Old Order Amish) - Amish Heritage. (22 Nisan 2022). Alındığı Tarih: 14 Eylül 2025. Alındığı Yer: Amish Heritage | Arşiv Bağlantısı
- ^ Elizabethtown College. Amish Studies. Alındığı Tarih: 14 Eylül 2025. Alındığı Yer: Elizabethtown College | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 16/09/2025 02:11:37 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/21454
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
Rüyalarımızı Kaydedebilir miyiz ?
James Webb Teleskobuna Bir Mikrometeor Çarptı
Matematik Uygulamaları
Uzay yarışı
Kaslarımızda Bulunan Reseptörler Nelerdir?
İnsan ve hayvanların yaşam haklarına bir bakış
