Amerika’da Doğum Turizmi: Sağlık Turizmi, Vatandaşlık Hakkı ve Sosyolojik Etkiler

Doğum turizmi, bir yabancının doğum yapmak amacıyla başka bir ülkeye seyahat etmesi demektir. Temelde, ABD ve Kanada gibi toprak esasına dayalı vatandaşlık (jus soli) veren ülkelerde doğan bebeklere otomatik vatandaşlık sağlanması motivasyonu ön plandadır. Pratikte, birçok anne farklı nedenlerle (çocuklarına sağlık, eğitim veya siyasi istikrardan kaçış imkânı sağlama vb.) ABD’ye gelmektedir. Örneğin 2013 verilerine göre ABD’de turist vizeleriyle gelen annelerin doğurduğu bebek sayısı yaklaşık 8.600’dü (yani tüm doğumların ≈%0,2’si). Bazı kuruluşlar bu sayıyı daha yüksek (yılda 20–33 bin gibi) tahmin etmekle beraber, daha güvenilir CDC verileri bu düzeydedir.

* **Hedef ülkeler:** Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Hong Kong gibi *tam doğum hakkı* tanıyan ülkeler doğum turizmi için en çok tercih edilen noktalardır. Özellikle Çin, Rusya, Nijerya, Brezilya, Türkiye gibi ülkelerden gelen kadınlar, çocuklarına ABD veya Kanada vatandaşlığı kazandırmak için seyahat etmektedir.

* **Küresel ölçekte:** Avrupa’da 2004’ten beri çoğu ülke sadece ebeveyni vatandaşsa vatandaşlık veriyor; buna karşın Amerika kıtasındaki ülkelerin (ABD, Kanada, Meksika, Arjantin, Brezilya vb.) birçoğu hâlâ doğumla vatandaşlık tanır. Bu yüzden Kuzey Amerika, doğum turizmi açısından öne çıkar. Örneğin Çin’deki bazı annelerin hedefi Uzak Doğu’dan Hong Kong’a giderek çocuklarına oturma izni alma şansı bulmaktır (yaklaşık %70’ten fazla oran).

## 2. ABD’de Doğum ve Vatandaşlık (Jus Soli): Tarihsel ve Sosyolojik Temeller

ABD’de *jus soli* ilkesinin anayasadaki temeli 14. Değişiklik ile atılmıştır. 1868’de İç Savaş sonrası çıkarılan 14. Değişiklik, “Amerika’da doğan veya doğal yollarla vatandaş olan herkesin ABD vatandaşı” olduğunu hükme bağlar. Bu madde, özgürlüğüne kavuşan eski siyah kölelerin çocuklarının otomatik vatandaşlığını güvence altına almak amacıyla Medeni Haklar Yasası (1866) zemininde geliştirilmiştir. Tarihsel olarak 14. Değişiklik bu yönde tartışılmış ve 1898’de *Wong Kim Ark* kararı ile Çinli göçmenlerin Amerikan topraklarında doğan çocuklarına vatandaşlık hakkı tanınmıştır.

* **Anayasal Hak:** Bugün ABD anayasası açıkça ABD’de doğan herkesin, ebeveyni kim olursa olsun, Amerikan vatandaşı olduğunu belirtir. Harvard Hukuk Fakültesi’nden Prof. Neuman’ın vurguladığı gibi, “Anayasa açıktır: ABD topraklarında doğan herkes, ebeveyni kaçak olsa bile, ABD vatandaşıdır”. Bu kuralı değiştirmek için ancak anayasada değişiklik yapılması gerekir; Başkan’ın tek başına bu hakkı kaldırma yetkisi yoktur.

* **Küresel Kıyas:** Günümüzde dünya genelinde *jus soli* hakkını eşsiz biçimde ABD ve Kanada (ile bazı Latin Amerika ülkeleri) tanır. Avrupa’da doğumla vatandaşlık uygulaması hemen hemen tamamen kalkmıştır. Mesela İrlanda 2004’te değişiklik yapmıştır, Almanya da şartlı kuralara geçmiş, buna karşılık Amerika kıtası ülkelerinde vatandaşlık genellikle doğumla otomatik verilmektedir.

* **Sosyolojik Bağlam:** ABD’de vatandaşlık normu, tarihsel olarak göçmenleri çekici kılan unsurlardan biridir. *Anchor baby* (bağlayıcı bebek) terimi, göçmen annelerin çocuklarına Amerikan vatandaşlığı kazandırmak için bu yöntemi kullandıkları varsayımına işaret eder. Bazı tartışmacılar bu uygulamayı göçmen aileleri istismar yöntemi sayarken, uzmanlar bunun anayasal bir hak olduğunu savunur. Örneğin hukukçular, 14. Değişikliğin amacının yasal veya yasadışı tüm çocukları kapsadığını ve Başkan’ın bu düzenlemeyi aşamayacağını belirtirler.

## 3. ABD’de Doğum Maliyetleri ve Sağlık Ekonomisi

ABD, dünya ortalamasının çok üzerinde doğum maliyetlerine sahiptir. Kaiser Family Foundation verilerine göre, sigortalı bir doğum (doğum öncesi bakım, doğum ve doğum sonrası bakım dahil) ortalama 18.865 dolar tutmaktadır (sigortalı olan için toplam maliyet). Bu masrafın ancak küçük bir kısmı anne tarafından cepten ödenir (sigortalı vajinal doğumda \~2.655\$, sezaryende \~3.214\$). Sağlık sigortası olmayanlar için ise rakamlar çok daha yüksektir: Fair Health verisine göre ortalama vajinal doğum 28.654\$, sezaryen 37.653\$’a mal olmaktadır. Dolayısıyla doğum türü ve komplikasyonlar maliyeti önemli ölçüde değiştirir; sezaryen ve erken doğumlar ek yük getirir.

* **Sigorta Durumu:** Yabancı anne adaylarının çoğu turist vizesiyle ABD’de sağlık sigortası kapsamı dışındadır. Bu nedenle masraflarını nakit ödemek ya da yardım kuruluşlarına başvurmak zorunda kalabilirler. Örneğin bir rapora göre Kaliforniya’da 34.000\$’lık bir doğum faturasından anne yalnızca 4.000\$ ödemiş, kalan \~30.000\$’lık bölüm ise eyaletin sosyal yardım bütçesine yansımıştır.

* **Medicaid ve Kamusal Finansman:** ABD’de doğumların yaklaşık %41’i Medicaid (kamu sağlığı sigortası) tarafından finanse edilir. Bu da doğumun sağlık sistemindeki ağırlığını gösterir. Doğum turizmi kapsamında ödenmeyen doğumlar, hastaneler ve devlet bütçeleri üzerinde ek yük yaratabilir. Örneğin Kanada’daki Calgary’de yürütülen bir çalışmada 18 ayda 102 ‘doğum turisti’ 694.000\$ tutarında hastane faturası oluşturmuştur. ABD’de benzer bir durumla karşılaşılmıştır; bazı doğum turizmi merkezlerinde devlet yardımları gündeme gelmiştir.

* **Sağlık Ekonomisi:** Bu yüksek maliyetler, ABD sağlık sisteminin genel yükünü artırır. Doğum sektörü, özel sigorta şirketleri, kamu programları (Medicaid) ve hastane finansmanı açısından kritik bir rol oynar. Sigorta dışı ödemeler (turist vizeleri ile gelen hastalar) hastanelerde risk yaratabilir; ödenmeyen borçlar (fatura iptali veya yardım) kurumları zorlayabilir. Sonuçta, doğum turizmi artışı yerel sağlık ekonomisinde hem gelir hem gider dengesi açısından dikkatli yönetim gerektirir.

## 4. Trendin Yerel Sağlık Sistemi ve Sosyal Yapıya Etkileri

Doğum turizminin yoğun olduğu bölgelerde sağlık hizmetleri üzerinde bazı gözlemlenen etkiler vardır. Örneğin Güney Florida’da (“Little Moscow” olarak anılan Sunny Isles) Rus yatırımcıların kullandığı doğum turizmi şirketleri ortaya çıkmıştır; bölgedeki bir aracının açıklamasına göre yılda yaklaşık 150 Rus aile bu hizmetleri kullanmakta ve bölgede \~30 firma faaliyet göstermektedir. Benzer şekilde Los Angeles ve New York gibi metropollerde de ‘doğum otelleri’ ve klinikler organizasyonları kurularak yabancı annelere hizmet sunmaktadır.

* **Sağlık Hizmetlerine Talep:** Doğum turizmi, özellikle bazı hastaneler ve doğum kliniğine ek talep getirmiştir. Bu durum normal hasta akışını az ölçüde olsa da etkilemektedir. Örneğin bir hastane çalışmasında 4 yıllık dönemde 1.755 doğum turisti kaydedilmiştir. Bu anneler genellikle planlı doğum için gelmiş olduklarından hastane kaynakları üzerinde öngörülebilir bir yük oluşturmuştur.

* **Neonatal Sonuçlar:** İlginç bir bulgu olarak, doğum turizmi bebeklerinin yenidoğan yoğun bakım ünitelerine kabul oranı genel bebeklere göre anlamlı derecede düşüktür (yüzde 5,5 vs %11,3). Bu, “göçmen sağlığı avantajı” olarak adlandırılan bir etki ile açıklanabilir: yolculuk göze alabilecek kadar sağlıklı anneler ve fetüsler çoğunluktadır. Diğer bir deyişle, gebelik süreci dikkatle seçilmiş bir grup lehinedir.

* **Sosyal Yapı ve Demografi:** Doğum turizmi nüfus yapısını anlık olarak pek değiştirmez (örneğin yılda birkaç on bin bebek, toplam 4,3 milyon yıllık Amerika'da doğum yanında az bir paydır). Ancak gelecek perspektifinde bu çocuklar 21 yaşına geldiklerinde aile birleşimi kapsamında göçmen akımlarını etkileyebilir. Toplumsal olarak tartışmalı bir konu olduğundan yerel halk arasında zaman zaman gerilime yol açabilir. Bazı çevreler bu durumu adaletsiz bulurken, diğerleri ailelerin çocuklarının haklarını kullandığını savunur. Örneğin bazı seçilmiş yetkililer “göçmenler sistemi bu yoldan suiistimal ediyor” demiştir.

## 5. Etik, Kültürel ve Hukuki Tartışmalar

Doğum turizmi çok boyutlu bir tartışmayı beraberinde getirir. Etik açıdan, bazı eleştirmenler bunun “vatandaşlığın satışa çıkması” veya devlet yardımlarının suiistimali olduğunu ileri sürer. Sağlık kaynaklarının yerli yoksullardan yabancı zenginler lehine kaydırıldığı iddia edilir. Öte yandan savunucuları, dünyanın her yerindeki ebeveynlerin çocuklarının en iyi imkanlara sahip olma hakkı olduğunu vurgular. Bu çatışmada *anchor baby* gibi politik terimler sıkça kullanılır; bazı gruplar bu terimi olumsuz anlamda kullanırken, diğerleri çocukların sosyal haklarına odaklanır. Kültürel bağlamda ise farklı toplumlar bu olaya farklı yaklaşır: örneğin eski Çin tek çocuk politikasına kaçış olarak benzer doğum turları yaparken, ABD’de göçmen hakları ve çok kültürlülük tartışmalarına dönüşmüştür.

Hukuki açıdan, ABD’de doğum turizminin temelinde 14. Değişiklik ile vatandaşlık garantisi yatar. Başkan ve bazı politikacılar tarafından bu düzenlemeyi değiştirme çabaları olmuşsa da, anayasa açık olduğu için büyük ölçüde sekteye uğramıştır. 2020’de ABD Dışişleri Bakanlığı, çocuk vatandaşlığı sağlama amacı ön plandaysa ziyaretçi vizesi vermeyeceklerini duyurmuştur. Ayrıca bazı yargı kararları yabancı annelerin çocukları için otomatik hak sağlanacağını teyit etmiştir. Örneğin Harvard Hukuk Fakültesi’nden bir uzman, Başkan’ın *”Vatandaşlık kurallarını değiştirme yetkisi olmadığını”* ve 14. Değişikliğin illegal ebeveyni olanları da kapsadığını vurgulamıştır. Yani hukuken ABD’de doğumla vatandaşlık hâlen korunmaktadır; ancak kamuoyu ve karar alıcılar arasında bu hakkın sınırlandırılıp sınırlanamayacağı sürekli tartışılmaktadır.

## 6. Araştırmalar ve Demografik/Sosyolojik Sonuçlar

Doğum turizmi üzerine akademik literatür henüz sınırlıdır, ancak son yıllarda bazı çalışmalar yapılmıştır. Örneğin Amerikan Neonatoloji dergisinde yayımlanan bir çalışmada, bir bölgesel hastanede 4 yılda 1.755 doğum turisti tespit edilmiştir. Bu analizde, anneler ortalama 32 yaşında ve diğer hastalara göre daha sık çoğul (ikiz vb.) gebelik geçirmiştir. Doğum turisti bebeklerinde, daha önce belirtildiği üzere, neonatal yoğun bakım yatış oranı belirgin biçimde daha düşüktür. Kanada’da yapılan bir retrospektif çalışmada ise Calgary’de 18 ayda 102 doğum turisti doğum kaydedilmiş, bunların hastane faturası yaklaşık 694.000\$ olarak hesaplanmıştır. Bu tür sonuçlar sağlık ekonomisi ve politika için yol gösterici veriler sunar.

Sosyolojik bakışla, doğum turisti annelerin motivasyonları çeşitlidir. Örneğin Nijeryalı kadınlarla yapılan nitel bir çalışmada, katılımcılar çocuklarına daha iyi eğitim ve sağlık imkanları sunma arzusuyla yurt dışında doğum yapmayı seçtiğini belirtmiştir. Deneyimlerin çoğu olumlu olsa da bazıları, “kendi masraflarını ödeyen” yabancı hastalar oldukları için doğum ortamında farklı muamele gördüklerinden şikâyet etmiştir. Araştırmacılar, motivasyonların sosyoekonomik ve sağlık sistemlerine yönelik faktörlerden etkilenebileceğini, ancak genel olarak annelerin kararlarının evrimsel olduğunu rapor etmişlerdir.

**Veri kaynakları** bakımından ABD’de doğum kayıtlarında annenin yabancı uyruklu olup olmadığı görülse de turist olup olmadığına dair ayrı bir istatistik yoktur. Örneğin 2008’de ABD’de yabancı uyruklu anne doğumlarının 7.462 olduğu tespit edilmiş, ancak bu rakamların kaçının turist, kaçının kalıcı yabancı olduğu ayrıştırılamamıştır. Uluslararası kurumlardan alınan tahminler ve hastane verileri kullanılarak yapılan çalışmalar, doğum turizmi sayıları hakkında fikir vermektedir. Genel olarak eldeki verilere göre, doğum turistlerinin demografik ağırlığı küçük olsa da (yılda onbinleri geçmeyen bir oran), uzun vadede aile birleşimi kanallarını etkileyebilecek bir faktördür. **(Grafik önerisi:** Amerika’da yıllara göre turist vizeleriyle gerçekleştirilen doğum sayısının değişimini gösterecek bir çizim faydalı olabilir.**)**

Kaynakça: Bu bölümdeki bilgiler, literatürdeki *academic studies* ile hükümet raporlarından alınmıştır. Örneğin Neonatoloji dergisindeki ve Kanadalı araştırmalardaki veriler, demografik ve ekonomi sonuçlarını değerlendirmektedir. Doğum maliyetleri ve vatandaşlık hukuku üzerine yapılan çalışmalardan ve resmi verilerden yararlanılmıştır. Bu karmaşık konuda daha kapsamlı veri üretilmesi, konunun sağlık ve toplumsal etkilerini tam anlamıyla ortaya koymak için gereklidir.