Ahlakın Temel Dalları ve İnsan Hayatındaki Rolü

Ahlak^[1], herkeste olması gereken bir niteliktir. Bu nitelik, insanın kişilik yapısını, hayatını, işini, gündelik yaşantısını gibi birçok faktörü etkileyen bir özelliktir. Ahlaklı bir bireyin hayatını daha tutumlu ve güzel yaşaması, ahlaki açıdan niteliği bulunmayan bir bireyin hayatını yaşamasından daha yüksektir. Çünkü bir kişi evrensel ahlaka ve bulunduğu yerin ahlaki kurallarına uyarsa, hayatını daha tutarlı bir şekilde yaşamaya başlar. Örneğin, bir insan başka bir insanın hayatına kast ederse, bu durum ahlaki açıdan olumsuz bir davranıştır ve hapis hayatını yaşatır bireye. Şayet bir kimseye zarar vermemiş bir kişi, hayatını dışarıda normal bir şekilde geçirirken, olumsuz ahlaka sahip kişiden çok daha üstün bir duruma düşer.

Şimdi ahlak, üç dala ayrılır. Bunlardan ilki Evrensel Ahlak, ikincisi Bireysel Ahlak, üçüncüsü ise Zorunlu Ahlak’tır.

Evrensel Ahlak

Evrensel ^[2]ahlak, bireylerin ve toplumların ötesinde, insan olmanın özünden doğan, zamandan ve mekândan bağımsız bir hakikat olarak varlığını sürdürür. Ahlak, yalnızca bir coğrafyanın, bir kültürün yahut bir inanç sisteminin belirlediği kurallar bütünü değil, insan olmanın getirdiği asli sorumluluklardan biridir. Öyle ki, adaletin, merhametin, dürüstlüğün ve zararsızlığın yüceltilmesi, yalnızca belirli bir topluluğun normu değil, insanlığın ortak vicdanından süzülen bir esastır.

Bireysel Ahlak

Bir ^[3]bireyin kendi yakın çevresi veya kendi düşünce yapısıyla oluşturduğu ahlak biçimidir. Bu ahlaki tutum, bireyin hiçbir zorunluluk altında kalmadan, kendi iradesiyle neyin yanlış, neyin doğru olduğunu anlamlaştırıp ayrıştırmasıdır. Bireysel ahlak, kendi içerisinde ikiye ayrılır. Bunlardan ilki Prensip (ilke) Ahlakı, diğeri ise Soy Ahlakı’dır.

Prensip (ilke) Ahlakı:

Birey, bu ahlaki tutum doğrultusunda kendi yaşam tarzını oluşturur ve bu oluşturduğu yaşam tarzına saygı çerçevesi içerisinde yaklaşılmalıdır. Birey, kendi hayatı doğrultusunda kendine kurallar koyarak, prensipler yaratarak o prensipler doğrultusunda ahlakını geliştirir. Örneğin, mor bir araba aldığında, dışarıdaki insanların olumsuz (saygı çerçevesi dışında) tepki vermesi, kişinin prensip ahlakına saygısızlıktır. Çünkü birey, aldığı arabayı mor renkte almıştır ve ona göre en güzel o renk yakışmıştır. Buna diğer bireylerin karışması prensip ahlakına aykırıdır

Soy Ahlakı:

Birey, kendi düşüncesinde doğru ya da yanlış olarak belirlediği davranışları, kendi düşüncesinden ziyade aynı soydan olma büyüklerinden almasıdır. Örneğin, yemek sofrasından aile büyüğü kalkmadan kimsenin kalkmaması gibi veya babanın yanında sigara içilmemesi gibi. Ancak bu soy ahlakı değişkenlik gösterebilir. Mesela, babanın yanında bazı bireyler sigara içerken, bazılarının çekinmesi ve içmemesi gibi.

Zorunlu Ahlak

Zorunlu ^[4]ahlak, bireyin kendi iradesiyle değil, zorunlu tutulduğu ahlaki değerdir. Bu ahlaki tutum kendi içerisinde ikiye ayrılır: ilki Sosyal Zorunluluk Ahlakı, ikincisi ise İnançsal Zorunluluk Ahlakı’dır.

Sosyal Zorunluluk Ahlakı:

Sosyal zorunluluk ahlakı, bireyin sosyal hayatını etkileyen ahlaki değerdir ve bu değer zorunluluk içerir. Örneğin, bir işyerinin çalışanlarına belirli bir kıyafet giymelerini istemesi gibidir. Birey burada, bu kurala uymazsa, işyeri sahibinin prensip ahlakına saygı duymamış olur ve işini kaybetme olanağı olduğundan zorunlu şekilde diğer bireyin prensip ahlakına uyması gerekir.

İnançsal ^[5][1]Zorunluluk Ahlakı:

Bu ahlaki tutum, inançlı bireyleri kapsayan ve zorunluluğa tâbi tutan ahlaki değerdir. İnançlı bir birey, inandığı inancın ona söylediği olumlu değerleri yaparsa, inançsal (öldükten sonraki hayat) olarak karşılık bulacağını dile getirir. Örneğin, İslamiyet, doğru şeyleri yapmamızı ve yanlış olan davranışlardan kaçınmamızı söyler ve doğru olan davranışları yaparsak, ahirette cennet vaadiyle karşılık bulacağımızı söyler. Şayet yapmazsak, cehennemde doğru olan şeyi yapmadığımız için cezalandırılacağımız konusunda bizlere zorunluluk katar ve insanın bireysel özgürlüğünü sınırlar.