Bazı Şempanzeler Alet Kullanma Konusunda Diğerlerinden Daha Yetenekli!

Hayvanlar âlemi, ceviz kırma becerisine sahip pek çok türle doludur. Bu yetenek, bireyden bireye bile farklılık gösterebilir. Nature Human Behaviour dergisinde yayınlanan bir çalışma bazı şempanzelerin ceviz kırma konusunda grup içindeki diğer bireylerden daha yetenekli olduğunu ortaya koydu.^[1] Bu şempanzeler aletleri daha verimli kullanabiliyor. Bu yetenek, evrimsel bir avantaj da sağlayabilir. Daha iyi ceviz kıranlar daha az enerji harcayarak daha fazla yiyecek yiyebilir.

Şempanzelerin çeşitli taş aletler kullandıkları uzun süredir biliniyor. Biyologlar ve antropologlar alet kullanımını hayvan türlerinde beyin ve bilişsel gelişimin önemli bir göstergesi olarak görüyor. Kenya'da bulunan ve yaklaşık 2,9 milyon yıl öncesine ait olduğu belirlenen, Oldowan teknolojisi adı verilen üç taş alet; insanlarda alet kullanımının bilinen en eski örneği olarak kabul ediliyor. Araştırmanın yazarlarından Oxford Üniversitesi'nden evrimsel antropolog Sophie Berdugo şöyle anlatıyor:

Yaşayan en yakın akrabalarımızın, Oldowan teknolojisine benzeyen taş aletler kullandığına dair inanılmaz bir video hazinesine erişimimiz vardı. Ben özellikle sosyal ve kültürel öğrenme ile ilgileniyorum ve öğrenme deneyimlerindeki çeşitliliğin yetişkin davranışları üzerinde somut etkileri olup olmadığını bilmek istedim.

Berdugo ve ekibi, yeni çalışmalarında 1992 ile 2017 yılları arasında Bossou'daki vahşi şempanzelerin ceviz kırma davranışına dair 3.882’den fazla gözlemi analiz etti. Ekip, bazı şempanze bireylerinin ceviz kırma konusunda diğerlerinden daha iyi olup olmadığını anlamak beş farklı verimlilik ölçütü kullanıldı. Bu ölçütler; şempanzelerin fındıkları kırmasının ne kadar sürdüğü (vuruş süresi), fındık başına vuruş sayısı, başarı oranı, bir vuruşun fındığı kaç kez hareket ettirdiği (yer değiştirme oranı) ve şempanzelerin aletlerini kaç kez değiştirdiği (alet değiştirme oranı) idi.

Araştırma, alet değiştirme oranı dışında tüm ölçütlerde bireyler arasında tutarlı farklılıklar olduğunu ortaya koydu. Örneğin, aynı yaş ve cinsiyetteki bazı şempanzelerin alet kullanarak baklaya ulaşması, diğerlerinden iki kat daha uzun sürüyordu. Ayrıca, alet kullanma becerisi, 11 yaşına kadar yaş ilerledikçe gelişiyordu. Biyolojik cinsiyet ile ceviz kırma becerisi arasında bir ilişki ise bulunmadı. Berdugo şöyle anlatıyor:

Önceki bazı çalışmalar, en yakın akrabalarımız olan şempanze ve bonobolarda dişilerin aletleri daha verimli kullandığına bulgular sunsa da bu çalışmada erkek ve dişi şempanzeler arasında bir fark bulamamamız oldukça şaşırtıcıydı. Ancak bu durum, Bossou şempanzelerine özgü, sıra dışı bir istisna da olabilir.

Berdugo, diğer çalışmaların cinsiyet açısından bir fark olabileceğini göstermesinin nedeninin bu çalışmaların birkaç yıl gibi oldukça dar bir zaman aralığını incelemeleri olduğunu düşünüyor. Kendi araştırmaları çok uzun bir zaman dilimini kapsadığı için muhtemelen bu farkın kapanmış olabileceğini belirtiyor. Berdugo, şöyle söylüyor:

Bu durum, şempanze gibi uzun ömürlü türler üzerinde yapılan araştırmaların uzun vadeli olarak sürdürülmesinin önemli olduğunu gösteriyor.

Benzer farklılıklar uzun kuyruklu Burma makaklarının istiridye kırma becerisinde de gözlenmiştir. Ancak bu tür araştırmalar şu anki çalışma gibi yaklaşık 20 yıl değil, genellikle birkaç yıl gibi kısa bir dönemi kapsayan verilere dayandığı için net sonuçlar elde etmek oldukça zordur.

Bulgular, bazı şempanzelerin diğerlerinden fazla bilişsel ya da motor becerileri açısından daha iyi olabileceğini ortaya koyuyor. Bu farklılıkların nedenlerini ve sonuçlarını daha net bir şekilde anlamak için daha fazla uzun dönem çalışma yapılması gerekiyor. Alet kullanımındaki farklılıkları anlamak, insanların ve insan harici primatların evrimsel sürecinde aletlerin nasıl bir rol oynadığını daha iyi anlamamızın yolunu açarak primat arkeolojisi alanına katkı sağlayabilir. Bossou'daki şempanzelerinin kullandığı taş aletler, ilk insanların geçmişte kullandıkları aletlere benzediğinden bilim insanlarının ilgisini özellikle çekiyor. Berdugo, şöyle bitiriyor:

Primat arkeolojisi artık iyice oturmuş bir bir araştırma sahası. Artık bazı bireylerin maddi kayıtlara diğerlerinden daha fazla katkıda bulunabileceği ya da belirli becerilere sahip olan (ya da daha beceriksiz olan) bireylerin kullandığı aletlerin daha kolay tespit edilebileceği giderek daha fazla kabul ediliyor.