Evrim Ağacı
Ahmet arkadaşı Ayşe'ye randevu veriyor. "İstanbul'da X alışveriş merkezinin 3. katında bulunan Y mağazasının önünde buluşalım" diyor. Görüldüğü gibi Ahmet en, boy, yükseklik tüm koordinatları verdi, ama buluşma asla gerçekleşmeyecek. Çünkü zaman bildirilmedi.
Merhaba, ilk üç boyut diyebileceğimiz boyutlar geometrik (uzamsal) boyutlardır. Bu uzamsal boyutlar birbirlerini dik keserler ve çevremizdeki üç boyutlu evreni oluştururlar. Zaman boyutu* ise geometrik bir boyut değil bu yüzden sizin de dikkat çektiğiniz gibi ilk üç uzamsal boyutun dördüncüsü olarak isimlendirilmesi yanlış olur. Ancak ilk üç uzamsal boyutu (üçünü de) dik kesen bir uzamsal boyut daha olursa bu -geometrik boyuta- dördüncü boyut demek gerekir.
Zaman boyutunun uzamsal boyutlarla olan ilişkisini açıklamak için genellikle şöyle bir metafor kullanılır: İki boyutlu bir cismin üzerinde yürüyen iki boyutlu bir karınca için de zaman boyutu vardır, üç boyutlu boyutlu bir cismin üzerinde yürüyen üç boyutlu bir karınca için de zaman boyutu vardır, dört boyutlu bir cismin üzerinde yürüyen dört boyutlu bir karınca için de yine aynı zaman boyutu vardır.
Anlaşılacağı gibi doğru ifadeler; ikinci uzamsal boyut ve zaman boyutu, üçüncü uzamsal boyut ve zaman boyutu, dördüncü uzamsal boyut ve zaman boyutu, beşinci uzamsal boyut ve zaman boyutu vb. şeklinde olmalıdır.
İki tane uzamsal boyutu, zaman boyutu ve bir de ne uzamsal boyutlara ne de zaman boyutuna benzemeyen üçüncü bir çeşit boyutun (x boyutu diyelim) olduğu bir evrende yaşasaydık bahsettiğimiz bu x boyutunu da yine ayrıca ifade etmemiz gerekirdi. Uzamsal boyutlara üçüncü olarak ya da zaman boyutuna ikinci olarak ekleyemezdik.[1]
*zaman boyutunda uzamsal boyutlarda yaptığımız gibi ileri-geri, sağa-sola, yukarı-aşağı hareket edemeyiz. Zaman boyutunun doğası uzamsal boyutların doğasından belirgin bir şekilde farklıdır.
İnsanlar fiziği ve matematiği birbirine karıştırdığı için zamana hemen dördüncü boyut derler. Zamanın dördüncü boyut olduğu görelilik teorisinin matematiğinden ortaya çıkmış bir durumdur. Yani matematiksel olarak zaman dördüncü boyut olarak tanımlanır. Bir çok kişi zamanın dördüncü boyut olduğunu fiziksel bir gerçek olarak direk kabul eder ancak böyle bir boyut olma olasılığı yüksek ise de böyle bir boyut kesin vardır diyemeyiz. Çünkü varsa zaman Einstein düşündüğü gibi bize göre (zamana tabi olan varlıklar için) akıyorken dördüncü boyutta zaman akmıyor ve donuk bir nehir olarak görünüyor olur. Bunu şu şekilde düşünebilirsiniz. İki boyutlu bir dünyayı üçüncü boyuttan görmek iki boyutun sınırlamalarından kurtulmak demek olur. Örneğin iki boyutlu olan kağıt yüzeyini üçüncü boyuttan görmek iki boyuta tabi olmama sonucu olarak kağıdın tamamını üstsel bir bakışla görme sonucunu doğurur.
Şunu da belirtelim ki görmediğimiz bir rengi hayal edemediğimiz gibi bizler sadece üç boyutu deneyimlediğimiz için hiç kimsenin dördüncü bir boyutun nasıl bir şey olduğunu hayal edebilmesi mümkün değildir.
Eğer 3 boyutlu bir varlık olsaydık 3. boyut zaman olacaktı. Fakat biz 4 boyutlu bir varlığız ve 4. boyutumuz zaman. Hatta daha doğru olduğunu düşünüyorsanız 3+1 boyut var diyebilirsiniz. Daha detaylı bilgiyi işte buradan bulabilirsiniz.
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
