Amalgam dolgu zararlımi ?

Amalgam (gümüş) dolgu zararlı mı? Cıva sağlık için ne kadar tehlikeli?

Amalgam dolgu (civalı) oldukça yaygın kullanılan bir diş dolgusu türüdür. Ancak son zamanlara sık sık tartışılıyor ve amalgam dolguların (gümüş dolgu tabir edilen metal renkli diş dolgularının) sağlığa çok zararlı olduğuna dair haberler çıkıyor. Hatta sağlık açısından bu dolguların ağızdan sökülmesi veya sık sık yenilenmesi gerektiğinden bahsediliyor. Konunun ne kadarının doğru, ne kadarının tartışmalı olduğunu inceleyen ve güncel bilgileri ortaya koyan bu derlemeyi okumanızı öneriyoruz.

Amalgam nedir?

Amalgam, cıvanın bir başka metalle yaptığı kimyasal alaşıma verilen genel addır. Demir dışında hemen hemen tüm metaller cıva ile amalgam oluşturabilir. 19. yüzyılda aynaların üretiminde kalay amalgam kullanılmaktaydı. Düşük ısıların ölçülmesinde de, cıvadan düşük donma derecesine sahip olduğu için (-58 derece santigrad) talyum amalgam içeren termometreler kullanılmaktadır.

Cıva sağlık için tehlikeli mi?

Cıva, toksik bir metaldir. Doğayı kirletme potansiyeli ve sağlığa olumsuz etkileri nedeniyle kullanımında çeşitli kısıtlamalar bulunmaktadır. Cıva insan derisinden emilir, buhar halinde solunup vücuda girebilir ve çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle cıva her zaman kapalı kaplarda saklanır. Kullanımında ve berteraf edilmesinde dikkatli olunur.

Örneğin doğaya salınan ve sulara geçen cıva, balıkların vücutlarında “metil-cıva” olarak birikebilir, biriken cıva bu balıkları yiyen diğer deniz canlılarında birikir (biomagnification) ve bu sayede besin zincirinin üst halkalarındaki canlılar, yedikleri balıklardaki miktara nazaran on kata kadar daha fazla oranda cıvayı vücutlarına almış olurlar. Tıp kayıtlarında bu mekanizma ile vücutlarında aşırı cıva birikmiş balıkların tüketimi sonucu oluşmuş zehirlenme vakaları mevcuttur

Amalgam (cıvalı) diş dolguları

“Amalgam dolgu” dediğimiz tıbbi diş restorasyon malzemesinde cıva, çeşitli özelliklerinden faydalanılmak üzere bazı metaller ile amalgam oluşturur. Bu metaller gümüş (%22-%32), kalay (%14), bakır (%8) ve bazı eser metallerdir. Amaç, bu metallerin bir arada tutunduğu ve gerekli sağlamlığa sahip bir onarım malzemesi elde etmektir.

Peki nasıl olmuş da bu kadar tehlikeli bir maddeyi diş dolgusu malzemesi olarak kullanmışız? Bunu anlamak için, önce ideal bir diş dolgu malzemesinde bulunması gereken özelliklere ve amalgamın bunları ne kadar yerine getirebildiğine bir göz atalım:

Fiziksel özellikler ve uygulama kolaylığı: İdeal dolgu malzemesi ısıyı iletmemeli, ısı ile genleşmemeli, çiğneme kuvvetlerine ve bunlar sonucu oluşan aşındırıcı etkilere dayanmalı, diş dokusuna tutunabilmeli, malzeme yorgunluğu göstermemelidir. Bunların yanı sıra kolayca şekillendirilebilmeli, gerektiğinde sökülebilmeli, karıştırılarak hazırlanacak ise karıştırma işleminin sonucu ve kontrol edilebilir olmalıdır.

Biyolojik uyum: İdeal bir diş dolgu malzemesi diş ve çevre dokularla dost olmalıdır. Diş eti ve diş özünü (pulpa) tahriş edici etkileri olmamalı alerjik reaksiyonlara yol açmamalıdır.

Amalgam dolgular zararlı mı?

Evet cıva toksiktir, ama “toksisite” ne demektir? Toksisite, bir maddenin bir organizmaya zarar verme derecesidir. “Bu madde insan ve hayvanlar için toksiktir” cümlesinde olduğu gibi tüm organizmaya olan etkiyi ifade edebileceği gibi, “karaciğer için toksiktir” cümlesindeki gibi belli bir organa ya da “sitotoksiktir” kelimesindeki gibi hücreye olan zararlı etkiyi de ifade edebilir. Toksisitenin ana kuralı “doza bağlı” olmasıdır. Yüksek dozda toksik olan bir madde, düşük dozda zararsız, hatta faydalı da olabilir.

Sağlık otoriteleri amalgam dolgu için ne diyor?

FDA (Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi): Elimizdeki mevcut kanıtlara dayanarak amalgam dolguları yetişkinler ve 6 yaşından büyük çocuklar için güvenli kabul ediyoruz. Amalgam dolgu sahibi kişilerin vücudunda ölçülen cıva miktarları, sağlığa zararlı seviyelerin çok altındadır. Ağzında 15 tane amalgam dolgu bulunan kişilerde dahi ölçülen cıva miktarı zarar verici minimum seviyenin çok altında bulunmuştur. Amalgam dolgular ve sağlık problemleri arasında kanıtlanabilmiş bir ilişki yoktur. Alerjik bir sorun yoksa sağlam ve sağlıklı amalgam dolguların sökülmesini önermiyoruz.

EPA (Çevre Koruma Teşkilatı): CDC gibi kuruluşların araştırmalarından hareketle anlaşılmıştır ki, amalgam dolgusu olanların risk altında olduğu yönünde veya bunların çıkartılmasının sağlığa faydalı olduğu konusunda çok az bilimsel veri mevcuttur.

LSRO (Life Sciences Research Org): 1996-2003 yılları arasında gerçekleştirilen ve diş dolgularından kaynaklanan cıvanın insan sağlığına olası etkilerini araştıran çalışmalarda incelenmiş ve bu çalışmalarda kesin sonuçlar alınmadığı görülmüştür. Bu çalışmaların çoğu eksik ve özensiz tasarımlar içermektedir. Vücuttan cıvayı uzaklaştırmak için bazı kişilerce uygulanması önerilen şelasyon tedavisi ise beyin dokusundaki cıvayı uzaklaştırmadığı gibi ciddi yan etki potansiyeline sahiptir.

NCPC (National Capital Poison Center): Amerikan ulusal örgütlerinin yürürlükte olan tavsiye kararlarında dişhekimlerinin hastalarının amalgam dolgu uygulamalarına bir sınır getirilmemiştir, zira bu konudaki çalışmalar, ısrarla amalgam dolgularla ilişkilendirilebilecek bir cıva toksisitesi göstermeyi reddetmektedir. Alerjik durumlar dışında sağlam dolguların çıkartılmasını önermeyi gerektirecek bir veri yoktur.

CDC (Centers for Disease Control and Prevention): Amalgam dolgulardan ortaya çıkan cıva miktarının günde 3 ila 17 mikrogram arasında olduğu tahmin edilmektedir. Amalgam dolgulardan kaynaklanan düşük oranda cıvaya maruz kalmanın sağlık için bir zararı bulunmamaktadır.

ADA (American Dental Association): Cıvaya maruz kalma miktarlarını ve cıva kaynaklarını inceleyen çalışmalarda, amalgam dolgular kaynaklı cıvanın sağlığa bir etkisi bulunmamıştır.

Avrupa’da da durum buna benzerdir. Çoğu Avrupa ülkesinde amalgam dolgu uygulamasında kısıtlama yoktur. Daha az riskli alternatiflerin mevcut olmasından ötürü iki ülkede, Norveç ve İsveç’te, amalgam dolguların uygulanması sona ermiştir. Bunun sebebinin çevre ve insan sağlığına olası zararları engellemek için olduğu söylenmektedir.

Amalgam dolguların sökülerek yenilenmesi işlemi, özellikle yurtdışında ciddi bir sektöre dönüşmüş durumda. Bu işlemi uygulayan sağlık çalışanları amalgamdan alınan cıvanın etkilerini abartıyor ve bu sayede panik havası yaratıyor. İşlemi uygulayan kişilerin biyolojik savaşa hazır kıyafetleri ise dikkat çekici! Bu konudaki bilimsel çalışmaların kesin sonuçlar vermekten uzak olduğu ve dizayn hataları içerdikleri düşünüldüğünde, bunları tek tek incelemek ya da felaket tellallığı yapan internet sitelerinin ^[1]etkisinde kalmak yerine, bu konuda bir fikir birliğine varmış ve güncel bilimsel verilere göre tavsiye kararları yayınlamış kuruluşların yayınlarına itibar edilmesinin yerinde olacağı anlaşılıyor.

Her konuda olduğu gibi bu konuda da pek çok anektod ve safsata mevcut, doğruyu bulmak ise sadece bilimsel metod ile mümkün. Elbette yeni yaptıracağınız dolgular için daha estetik olan ve cıva içermeyen kompozit materyalleri düşünebilirsiniz. Bu maddeler yüksek teknoloji ile üretilmekte ve gerek ön gerekse arka dişlerde başarı ile kullanılmaktadır. Doğaldır ki her onarım malzemesinin kendine has avantajları ve dezavantajları vardır. Amalgam dolgular yerine önerilen estetik kompozit dolgular henüz arkada dişlerde amalgam dolguları gösterdiği dayanıklılığı göstermekten uzaktır.

Ayrıca bu dolguların dişe uygulanmasında çeşitli asitler kullanılmaktadır ki bu da tahriş edici olabilir. Uygulama sırasında ortamda nem kontrolünün çok iyi olması gerekir ve bunun ağız içinde sağlanması bazen çok zordur. Ayrıca estetik dolguların özel uygulama teknikleri yüzünden dişhekiminin teknik becerisi çok önemlidir ve tüm bunlar estetik dolgu uygulamasının yumuşak karnını oluşturur. Estetik dolguların en büyük dezavantajı, bu dolguların sertleşirken büzüşmelerinden dolayı kenar sızıntısı yapma riskleri olmasıdır.

Estetik dolguların bileşimindeki yüksek teknoloji ürünlerin sağlığa zararlı olup olmadığı konusunda tartışmalar da yok değildir. (Yeri geldiği için söyleyelim, halk arasında “lazerli dolgu” olarak adlandırılan estetik dolgularda lazer kullanılmaz. Bu dolgular belli dalga boyunda ışık ile sertleşir, sertleştirme için kullanılan cihazın verdiği monokromatik mavi ışık da lazer sanılır.)