Kurban olarak kesilen hayvanlar acı çeker mi?

Evet, elbette acı çekerler. Bu onların tercihi olan bir şey değil zaten, acıyı bilinçli olarak çekmiyoruz. Acı beyinde işleniyor, sonra bilince ulaşıyor.^[1][2] Zaten kontrol edilebilir olsaydı, hiçbir hayvan acı çekmeyi seçmezdi.^[3] Dolayısıyla herhangi bir anestezi uygulanmayan bir hayvanı canlı canlı bıçakla doğradığınızda elbette beyinlerinde acı deneyimleniyor.

Bunu minimize etmek için geleneksel olarak iki yöntem uygulanıyor: Birincisi, hayvanı bir yandan okşayıp bir yandan kulağına melodik sesler söyleyerek sakinleştirme. Bunun çalışma nedeni, hayvanın uzak geleceğe yönelik düşünceler oluşturamaması (en azından kesim hayvanlarının çoğunda bu düşünceler oluşamıyor).^[4][5][6][7] Dolayısıyla birçok hayvanın huzursuzluğu, o andaki sıkışmışlığından ve ortamdaki diğer kesilmekte olan hayvanların saldığı stres feromonlarını kokladığından kaynaklanıyor. Yoksa "Şimdi beni kesecekler." diye karmaşık düşünceler kuramıyorlar. Bu hayvanları, strese kapılmalarına gerek olmadığına inandırmak (okşama, melodik dua okuma, vs. ile), onların son darbe indirilene kadar görece sakin kalmalarına neden olabiliyor. Dolayısıyla sorunuza cevaben: Dua okuma veya okşama gibi şeyler sadece kısa bir süreliğine etki edebilen, her hayvanda etkileri görülebilecek şeyler; acıyı yok etme gibi bir etkisi yok. Zaten her zaman çalışmadığını da biliyoruz; o durumlarda da yaralanmalar ve kaçmalar oluyor. Çalıştığı zamansa, şimdi bahsedeceğim ikinci yöntemin daha kolay gerçekleşmesine fırsat tanıyor.

İkinci yöntemse, soluk borusu ve karotid arteri (şah damarını) olabildiğince hızlı bir şekilde kesmek. Soluk borusu kesilen bir hayvanın böğürmesi mümkün olmuyor, şah damarı kesildiğinde de beyne oksijen gidemiyor. Bu ikili, hayvanın hızlı bir şekilde ölmesine neden oluyor. Profesyonellerin hayvanı acısız gibi gözüken bir şekilde öldürebilmesi, bunları yeterince hızlı ve az sayıda hamlede yapabiliyor olmasından kaynaklanıyor.

Tabii ki ölüm yaşanana kadar beyin acı deneyimliyor; fakat o acının boyutundan ötürü muhtemelen hayvan hızla şoka giriyor ve kısa bir süre sonra da (genelde 4-5 saniye içinde) ölüyor. Bunun koreografisi yeterince iyi yapılırsa, hayvanın hiç acı çekmediğine dair bir imaj yaratılabilir. Tabii ki sinirbilimsel açıdan böyle bir şey mümkün değil.

Görece modern ülkelerde bu acıyı minimize etmek için sersemletme (İng: "stunning") denen bir basamak ekleniyor.^[8] Bunun için özel olarak üretilen cihazlar var. Bunların bir kısmı fiziksel kuvvete dayalı cihazlar (İng: "captive-bolt stunning"), bir kısmıysa elektriğe dayalı cihazlar (İng: "electrical stunning" veya "electronarcosis"). Kafatasları üzerine yerleştirilen, elle taşınabilir düzeyde küçük olan bu cihazlar, çalışma prensibine bağlı olarak ya hayvanın kafatasını çok hızlı bir şekilde ezecek veya beyni parçalayacak bir darbe uyguluyor ya da hayvana çok yüksek voltajda elektrik şoku veriyor. Bu nedenle milisaniyeler içinde hayvanın damarları ve sinirleri harap oluyor, böylece (çoğu durumda) bilince "acı" bilgisi ulaşana kadar bilinçleri kapanmış oluyor. Bir yöntemde de ortama aşırı karbondioksit basılarak hayvanın bilincinin kapanması sağlanıyor; ama bu biraz daha maliyetli ve zor bir yöntem (ayrıca hayvana, bilinci kapanana kadar epey zarar veriyor). Bu yöntem, sonrasında gelen boğaz kesimini (İng: "neck-cutting") tamamen acısız hâle getiriyor, çünkü acıyı tespit edecek bilinç ortadan kalkmış oluyor. Gerçi sersemletme sürecinin de eşit derecede acılı olup olmadığı da tartışılan bir konu.^[9]

Tabii ki bu anlattıklarım sadece kurban için geçerli değil; gündelik hayatta et tüketmemizi sağlayan firmaların ve çiftliklerin hepsi hayvanlarını benzer şekillerde öldürüyor. Dolayısıyla tabaklarımızdaki etlerin hepsi bu süreçten geçerek tabağımıza geliyor.

Bildiğim kadarıyla "helal kesim", "kosher" ve benzeri uygulamalar için hayvanın sersemletilmesi yasak; dolayısıyla bu hayvanlar genelde Kurban Bayramı'nda meydanlarda gördüğümüz üzere, kesen kişinin becerilerine bağlı olarak değişen miktarlarda acı çekiyorlar.^{[10][11][12][13]} Bu şekilde acıyı sıfıra indirmek imkansız; ancak yetenekli birinin bunu olabildiğince azaltması mümkün (örneğin kullanılan bıçak türü, bıçağın nasıl kullanıldığı, kesi yeri ve yapılan hamlelerin sırası, hayvanın öncesinde asılıp asılmadığı, vb. sonucu çok etkiliyor).^[14]

Bu bilgiler ışığında, ahlak felsefesi (etik) açısından sorulması gereken sorular doğuyor tabii:

1. Canlıları öldürmek etik midir?
2. Acı çeken (veya çekemeyen) canlıları öldürmek etik midir?
3. Sebepsiz olarak hayvan öldürmek etik midir?
4. Yemek amacıyla hayvan öldürmek etik midir?
5. Şahsi inançlar dolayısıyla hayvan öldürmek etik midir?
6. Yemek amacıyla öldürülen hayvanların acı çekmesine izin vermek etik midir?

gibi gibi... Burada bunların hepsine yanıt aramayacağım; ancak bunu inceleyen bir felsefe yazımızı buradan okuyabilirsiniz.