12. Yüzyıl Bronz Sikkeleri Kuzey Mozambik'in Swahili Ticaret Tarihindeki Rolünü Ortaya Çıkarıyor!

Dr. Ignacio Montero-Ruiz ve arkadaşlarının yaptığı ve Azania: Archaeological Research in Africa dergisinde yayınlanan bir araştırma, Mozambik kıyısındaki Ibo Adası’nda bulunan eski bakır eşyaların nereden geldiğini inceliyor.^[1] Swahili ticaret tarihinin çoğunda, kuzey Mozambik’in pek de önemli olmadığı düşünülüyordu. Yeni yapılan çalışma ise küçük kıyı köylerinin Hint Okyanusu ticaretinin erken gelişiminde oynadığı role dair yeni bilgiler sunuyor.

2016’da Ibo Adası’nda yapılan bir deneme kazısı, bölgeyi daha büyük Swahili ticaret ağına bağlayan çeşitli eşyalar çıkardı. Çıkarılan eşyalar arasında Basra Körfezi ya da İran’dan geldiği düşünülen parlak seramikler, büyük ihtimalle İran ya da Umman’dan gelmiş yumuşak taş bir parça ve Hindistan ile Orta Asya’dan ticaretle gelen cam boncuklar vardı.

Bu kazıda ayrıca üç bronz para, bir zincir ve çeşitli metal kırıntıları da gün yüzüne çıktı. Araştırmacılar bulunan metal objeleri, X-ışını floresans analizi ve kurşun izotop analizi yöntemleriyle inceledi. Ekip analizler sonucunda, sikkelerin bilinen Swahili paralarından farklı bir kimyasal bileşime sahip olduğunu gördüklerini belirtiyor.

Ibo paralarında alışılmadık derecede yüksek kalay-kurşun oranı vardı ve Swahili paralarının aksine arsenik yoktu. Araştırmacılar, bu durumun 11.-12. yüzyıllarda Swahili sikkelerinde kullanılan bakır kaynağının değiştiğine işaret edebileceğini öne sürüyor.

Bakırın jeolojik kökenini belirlemek için iki sikke ve bir sikke parçası üzerinde kurşun izotop analizi yapıldı. Özel bir kütle spektrometresi kullanan araştırmacılar, izotop imzalarını Afrika ve Avrasya'daki kaynaklarla karşılaştırdı. Sonuçlar, metallerin İslam dünyasından gelmediğini veya geri dönüştürülmüş olmadığını gösteriyor. Ekip, en olası kaynağın Kongo-Kinşasa'daki Bakır Kuşağı olduğunu düşünüyor. Bu keşif, Ibo eserlerindeki bakırın bugüne kadar bilinen en uzak kaynaklı bakır olduğu anlamına geliyor.

Sikkelerin kötü durumu ve Swahili darphanesine ait olduklarını kesin olarak kanıtlayamamaları, kesin bir coğrafi köken belirlemeyi zorlaştırsa da araştırmacılar, Ibo sikkeleri ile Tanzanya'daki Kilwa'da basılan paralar arasında bir bağlantı kurmayı başardılar. Ibo'nun da içinde yer aldığı Quirimbas Takımadaları, Kilwa'yı Güney Afrika'nın Limpopo bölgesi ve Orta Limpopo Vadisi'ndeki Zambezi'ye bağlayan altın ticaret ağının bir parçasıydı.

Orta Limpopo Vadisi, altın ve fildişi ticaretini kontrol eden güçlü bir siyasi yapıydı. Bölgede, 1055-1450 arasında hüküm süren Mapela, 1220-1300 arasındaki Mapungubwe ve 1300-1450 dönemine ait Büyük Zimbabwe gibi devletler bulunuyordu. Afrika'nın güneyi ile Swahili kıyıları arasındaki bu köklü ticaret, ikinci binyıl civarında altın, kalay, bronz ve pirinç metalurjisinin bölgeye girmesini sağlamıştı. Araştırma ekibinden Prof. Maria Ruiz-Galvez Piergo, Ibo'da bulunan bir altın boncuğun analizinin de bu ticaret ilişkisini doğruladığını vurguluyor:

Provenans analizine göre bu altın, Büyük Zimbabwe veya Güney Afrika'dan gelmiş olmalı. Çünkü Yeşiltaş Kuşakları ile Witwatersrand Havzası'ndaki altın cevherlerini içlerindeki elementsel bileşimlerine göre ayırt etmek neredeyse imkânsız.

Bu devletlerde kullanılan bakır ve bronzun çoğu Güney Afrika, Zimbabwe ve Botswana'da yerel olarak çıkarılsa da bir kısmı Kongo-Kinşasa'daki Bakır Kuşağı'ndan geliyordu. Araştırmacılar, Ibo'daki bakırın önce Kongo'dan çıkarılıp Orta Limpopo Vadisi üzerinden kıyıya taşındığını, yani altın ticaretine benzer bir güzergâh izlediğini öne sürüyor. Prof. Ruiz-Galvez Piergo, bu konuda şöyle söylüyor:

Zimbabve altınının çıkış noktası Sofala limanıydı. Bakırın da Sofala'ya bağlı Limpopo Nehri rotasını kullanmış olması en mantıklı açıklama.

Kanıtlar kesin olmasa da çalışma, Kongo-Kinşasa'daki bakır madenlerinin Swahili ticaret yollarına bağlanmış olabileceği ihtimalini güçlendiriyor. Bakır gibi değerli kaynaklar daha geniş Svahili ticaret ağına girmeden önce Quirimbas üzerinden Swahili ağına dahil olmuş olabilir. Bu da küçük yerel köylerin Hint Okyanusu ticaret yollarının ilk zamanlarında ne kadar önemli olduğunu vurguluyor.