Tikli insanlar rol mü yapıyor?

Bir arkadaşım anlatmıştı: "Bir gün internette, limonu görünce tik geçiren birini izledim, dedim ki yok artık bu iş abartı... Sonra aynı videodaki kız şeftaliye alerjikmiş gibi tepki verince daha da şaşırdım." İşte bu tip videolar sosyal medyada göze çarptıkça, "Sadece bizde mi böyle şeyler oluyor?" sorusu akla geliyor. Fakat yurt dışındaki benzer vakalara da rastlanmış durumda; yalnız belki siz denk gelmemiş olabilirsiniz. Tıpkı halk arasında bir dönem "yok canım sahte bu" denen UFO hikâyeleri gibi, "Buralarda çok var, oralarda hiç yok" hissi oluşabiliyor.

Aslında bu tik benzeri durumların bir kısmı, nörolojik kökenli olan Tourette sendromu gibi bozukluklardan ayrı değerlendiriliyor. Mesela "functional tic-like behaviors" (fonksiyonel tik benzeri davranışlar) diye bir kavram var. Öyle sanıldığı gibi "ilgi çekmek için" yapmıyorlar; bu insanlar gerçekten bir anormallik yaşıyorlar, ama temeli daha çok psikolojik faktörlere dayanıyor. Hatta toplumsal medyanın etkisiyle adeta bir "dalga" gibi yayılabiliyor; buna da kitlesel etki ya da "mass sociogenic illness" deniliyor. Eskiden köylerde bir kişi tuhaf bir hareket yaptığında tüm köyde benzer şikâyetler başlardı, "Birisi esnedi mi hepsi esner" misali; şimdi ise bu köy sosyal medya oldu.^[1][2]

Normalde klinik anlamda Tourette benzeri tiklerin tanısında, formülüyle hesaplayacağımız bir dağılımda, tik sıklığı ve çeşitliliği belirli bir eşiğin üstünde seyrediyorsa, doktorlar "Bu durum patolojik" derler. Ancak sosyal medyadan "öğrenilmiş" tikler, nörolojik olmayan, yani MR ya da EEG'de tipik bir bulgu göstermeyebiliyor. Yani bir matematiksel fonksiyonda ifadesinin, ayrıntıya girip şeklinde sadeleşmesi gibi, fonksiyonel tikler de psikolojik etkenlerin sadeleştirilmesiyle anlaşılabilir. Beyin kimyası, stres, ergenlik dönemi hormonları; hepsi orijinal denklemde rol oynuyor.

Bu mesele sadece Türkiye ile sınırlı değil tabii. Büyük ihtimalle bizim sosyal medya dilimiz ve kültürümüz gereği, bazen daha "gösterişli" örnekler karşımıza çıkıyor. Bir de elbette izleyici kitlesi benzer içerikleri merak ediyor, benim de alanım olan algoritmalar bu içerikleri size daha fazla gösteriyor. Ama "tamamen numara" demek de "tamamen nörolojik bir hastalık" demek de büyük haksızlık olur. Eğer birine limon görünce tik geliyor, şeftali fotoğrafıyla çığlık atıyor diye şüpheleniyorsak, altta yatan psikolojik dinamikleri de göz önünde bulundurmak lazım. Zaten sosyal medyanın da getirdiği kitlesel etkiyi, "Köyün tamamı bir kişiye bakıp esnemeye başlamış gibi" düşünürsek, meseleyi biraz daha iyi kavrarız.

Not: Odaya limon gelince 2. kattan düşünmeden camdan atlayanı da kendi gözlerimle gördüm, ölmedi ama bacağı kırıldı. Bunu yapan şov peşinde olsa, 2. kattan düşüp zarar almayacağını düşünebiliyorsa zaten o kafada bu tikten çok daha büyük sorunlar vardır.