Harika soru. Evet, Drosophila melanogaster erkeklerinde krossing-over olmuyor. Çünkü erkek mayozu achiasmate ilerliyor; yani sinaptonemal kompleks (SC) kurulmadığı ve programlanmış çift sarmal kırıkları (DSB) oluşturulmadığı için klasik mayotik rekombinasyon yolu devreye girmiyor. Homolog kromozomların birbirine bağlanmasını, dişilerde kiasmanın üstlendiği "köprü" görevinin yerine geçen alternatif homolog bağlantı sistemi (AHC; alternative homolog conjunction) sağlıyor.
Peki homologlar nasıl düzenli ayrılıyor? Erkek spermatositlerde kromozomlar mayoz öncesi ve erken evrede hizalanıyor, sonra çekirdek içinde ayrı kromozom bölgeleri (chromosome territories) halinde tutuluyor. SC ve krossing-over bulunmadığı halde bivalent bütünlüğü, özellikle SNM (stromalin in meiosis), MNM (mod(mdg4) in meiosis) ve TEF (teflon) gibi AHC bileşenleriyle korunuyor; yakın zamanda UNO (univalents only) da bu takıma eklenmiş durumda. Benim özetim şu: dişide kiasma ne yapıyorsa erkekte SNM–MNM–TEF benzeri bağlantılar onu yapıyor; metafaz I'e kadar bivalenti birlikte tutuyor, anafaz I eşiğinde çözülüyor. Bu proteinler kaybedildiğinde erkeklerde homolog ayrılması bozuluyor ve belirgin nondisjunction görülüyor; mekanizmanın gerçek işi orada, laf kalabalığı değil.
Evrimsel açıklama düzeyindeyse tartışmalar var; heteromorfik X–Y'nin rekombinasyondan korunması gibi fikirler dolaşıyor. Ancak hemen etkili neden mekanik: erkek hattında SC ve DSB programı aktifleşmiyor ve mayotik bağlanma AHC üzerinden yürüyor. Nadiren, özel genetik arka planlarda "erkek rekombinasyonu" rapor edilebiliyor; bu istisnalar kural değil. Kaldı ki güncel derlemeler, erkek sineklerde DSB ve krossing-over'un hiç oluşmadığını net biçimde vurguluyor; AHC'nin de chiasma yerine geçen, işlevsel bir "protein köprüsü" olduğunu deneysel olarak gösteriyor. Dolayısıyla konu, "erkeklerde krossing-over neden yok" sorusundan çok, "erkeklerde ayrılmayı garanti eden alternatif bağ nasıl kuruluyor" sorusuyla ilgili.
Kaynaklar
- LingSze Lee, et al. (2024). Uncharted Territories: Solving The Mysteries Of Male Meiosis In Flies. PLOS Genetics, sf: e1011185. doi: 10.1371/journal.pgen.1011185. | Arşiv Bağlantısı
- Michael Shoujie Sun, et al. (2019). Mnm And Snm Maintain But Do Not Establish Achiasmate Homolog Conjunction During Drosophila Male Meiosis. PLOS Genetics, sf: e1008162. doi: 10.1371/journal.pgen.1008162. | Arşiv Bağlantısı
