Dünya atmosferi şu ana katmanlardan oluşur (alttan üste doğru):
1. Troposfer (yeryüzü ile başlayıp yaklaşık ~10‐12 km kadar çıkar)
2. Stratosfer (yaklaşık ~12‑50 km aralığı)
3. Mezosfer (~50‑80+ km)
4. Termosfer (yaklaşık ~80‑700 km aralığı, güneşten gelen yüksek enerji parçacıkları vb. etkili)
5. Ekzosfer (atmosferin en dış katmanı, yaklaşık ~500‑1000 km ve üzeri, uzaya geçiş kısmı) [1]
Dünya yaklaşık 4,6 milyar yıl önce oluştu. İlk atmosfer, Güneş’in bulutundan gelen hidrojen ve helyumdan zengindi; ancak bu hafif gazlar Dünya’nın yerçekimiyle tutulamayıp kaçtı. Sonrasında, volkanizma (yüzeyin ve kabuğun soğuması sırasında) ve çarpan göktaşları aracılığıyla su buharı, CO₂, NH₃, CH₄ gibi gazlar atmosfere eklendi (“ikinci atmosfer”). Ardından, mikrobiyal fotosentezle oksijen üretimi arttı, serbest oksijen birikmeye başladı; bu da atmosferin kimyasal yapısını değiştirip “oksijenli atmosfere geçişi başlattı. Örneğin, yaklaşık 2,4 milyar yıl önce başlayan Büyük Oksidasyon Olayı (Great Oxidation Event) bu geçişin önemli dönüm noktalarındandır.[2]
Katmanların biçimlenmesi
Katmanlar esas olarak sıcaklık profili, gaz karışımı, ışınım (özellikle UV) absorpsiyonu ve karışım‐çekim dengesi gibi fiziksel koşullar altında şekillendi. Örneğin, stratosferin varlığı büyük ölçüde ozon katmanının UV ışınımını absorbe etmesiyle ortaya çıkan sıcaklık tersine dönüşüne bağlanır.
Bilimsel kaynaklarda, ozon katmanının ortaya çıkışı ve bu sayede günümüzdeki gibi katmanlı yapının oluşması, oksijen seviyelerinin yükselmesine bağlıdır.[2]
Bu da demektir ki, troposfer‐stratosfer‐mezosfer vb. katmanlarının bugünkü formuna ulaşabilmesi için oksijen/ozon birikiminin ve ona bağlı sıcaklık profillerinin değişmesi önemli rol oynamıştır.
Yani katmanlaşma süreci, milyarlarca yıl içinde gerçekleşmiştir — doğrudan bir rakam “kaç yıl sürdü” demek zordur ama ilk oksijenli atmosferin başlamasından bugüne yaklaşık ~2 milyar yıldan fazla bir süre geçmiştir.
Kaynaklar
- N. S. E. Team. Earth’S Atmosphere: A Multi-Layered Cake. (2 Ekim 2019). Alındığı Tarih: 29 Ekim 2025. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
- R. Deitrick, et al. (2023). Effects Of Ozone Levels On Climate Through Earth History. Climate of the Past, sf: 1201-1218. doi: 10.5194/cp-19-1201-2023. | Arşiv Bağlantısı
