İber Yarımadasındaki Neandertal Mağara Sanatı

Neandertallerin sembolizmi ve davranış doğası günümüzde gizemini korumaktadır. Neandertallerin vücut süslemesine dair buluntular ile takılar ürettiği bilinmesine rağmen daha önceden insanlara atfedilen bu mağara resimlerinin, yapılan yıllandırmalar ile, Neandertallere ait olduğu anlaşılmıştır. İber Yarımadasında üç farklı saha içerisinde mağara yüzeyinde yapılan boyamalar üzerinde zamanla oluşan karbonat kristalleri ile tarihlendirme yapılmış olup bu eserlerin en az 64,8 bin yıl önce yapıldığı anlaşılmıştır. Bu da şimdiye kadar tarihlendirilen en eski mağara sanatı olup insanların Avrupa’ya olan göçünden en az 20 bin yıl öncesine karşılık geldiğini göstermektedir.

İnsan sembolizminin kökeni modern paleoantropolojinin temel kaygısıdır. (Öte yandan F. Nietzsche’nin “Tüm başlangıç problemleri birer metafiziktir.” sözünü hatırlamak yararlı olacaktır.) Orta Paleolitik Avrupa’sı ve Orta Taş devri Afrika’sı için mineral pigmentler, takı yapımında kullanılan deniz kabukları, kartal pençeleri, tüyler vb. buluntular mevcuttur fakat mağara-kaya sanatı, insanların sembolik davranışlarını açıklamada çok önemli kanıt oluşturmaktadır. Kesin tarihlendirmedeki sıkıntılardan dolayı kronolojisi hakkında pek az bilgi vardır. Bu çerçevede mağara sanatını Neandertallerin de yaptığı düşünülmüştür fakat bu kuşku tarihlendirmedeki problemlerden dolayı yine çözümsüz kalmıştır. Tarihlendirmede uranyum-toryum yöntemindeki son gelişmeler bu problemleri çözmede umut vadetmektedir. Bu yöntemle esere zarar vermeksizin üzerindeki karbonat kristali oluşumlarından 10 mg altındaki bir örnek bizlere minimum yaşı verirken, kullanılan materyalin tarihlendirilmesiyle de maksimum yaşı elde edebiliriz. Bu çerçevede bu çalışmayla elde ettiğimiz en yeni tarihli eser 64,8 bin yıl öncesine tarihlendirilirken bir el kalıbı 66,7 bin yıl öncesine gitmektedir.

Sayısız kemik kalıntılarının da desteklediği üzere o dönem için İber Yarımadasında insansılardan sadece Neandertal nüfusu barınmaktadır. Fransa’daki Bruniquel Mağarasında 176,5 bin yıl yaşlandırılan yapılarda ve İspanya’daki Cueva de los Aviones kazı alanında bulunan 115 bin yıldan daha yaşlı takı amaçlı kullanılan deniz kabuklarında gördüğümüz üzere, bu akımın bir anda ortaya çıkmayıp tahmin edilenden çok daha derin bir geçmişe sahip olduğunu söyleyebiliriz.

La Pasiega (Cantabria), Maltravieso (Extremadura), Ardales (Andalucía) alanlarında yapılan ölçümlerle elde edilen sonuçlar Avrupa’daki birçok yerin potansiyel olarak Neandertal kökenli olabileceğini gösteriyor. Ayrıca, mağara sanatının Afrika ve Asya'da Neandertal olmayan nüfuslar arasında da aynı derecede eski olacağının düşünülmemesi için hiçbir neden görünmemektedir.

Bu çalışmanın önemiyle ilgili olarak Neandertal kültürünün ne denli karmaşık yapıda olduğu konusunda biraz daha netlik kazanıldığı söylenebilir. Aynı zamanda ne kültür olgusunun, ne sanatın, ne dinin, ne de müziğin ya da bizi insan yaptığı düşünülen özelliklerden hiçbirisinin dünya tarihinde insanın tekelinde olmadığı artık daha da netlik kazanmıştır.