Grip virüslerine verilen H1N1 gibi tuhaf isimler nereden geliyor?

Özgün İçerik Nedir?
Bu yazı, Evrim Ağacı'na ait, özgün bir içeriktir. Konu akışı, anlatım ve detaylar, Evrim Ağacı yazarı/yazarları tarafından hazırlanmış ve/veya derlenmiştir. Bu içerik için kullanılan kaynaklar, yazının sonunda gösterilmiştir. Bu içerik, diğer tüm içeriklerimiz gibi, İçerik Kullanım İzinleri'ne tabidir.

Gribe neden olan virüsün yüzey proteinleri olan Hemaglutinin (Hemagglutinin, H) ve Nöraminidaz (Neuraminidase, N) isimli kimyasallardan. Sayılar ise, bu yüzey proteinlerinin farklı tiplerinin keşfedilme sırasını belirtiyor. Örneğin H5N3 tipi virüsün Hemaglutinin proteini, H9N5'ten önce keşfedilmiştir.
Bu isimlendirmenin kökenleri, Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) 1980'de işleme soktuğu isimlendirme kurallarına dayanmaktadır. Normalde virüslerin adı H1N1 gibi isimlendirmelerden çok daha uzundur. Kurallara göre ismin başına eğer virüs insanda tespit edilmediyse, tespit edildiği hayvanın adı; keşfedildiği coğrafi bölge; soy hatlarının sayısı; virüsün izole edildiği yıl ve protein antijen tipi eklenmek zorundadır. Dolayısıyla 2009 yılında dünyayı kasıp kavuran meşhur domuz gribi virüsünün adı aslında H1N1 değil, A/Kaliforniya/04/2009(H1N1)'dir. 2015 itibariyle bilinen Hemaglutinin sayısı 18, Nöraminidaz sayısı ise 11'dir. Dolayısıyla H18 ve N11'e kadar gidilmektedir.
Bu sayılar sadece keşif sırasını göstermektedir; virüslerin birbiriyle akrabalık ilişkisini (yakınlık ve uzaklığını) yansıtmamaktadır. Örneğin, İsveç'te 1999 yılında Larus ridibundus cinsi martılarda yeni keşfedilen virüs, genetik olarak H13'e çok daha yakın akraba olsa da, H16 olarak isimlendirilmiştir; çünkü o zamana kadar bilinen Hemaglutinin proteini sayısı 15'tir.
Peki neden bu sayılar giderek artıyor? Çünkü evrim var. Biz Influenza A virüsü ile mücadele ettikçe, o da sürekli evrim geçiriyor. Daha doğrusu olan şu: Biz bir aşı geliştirip de savunma sağladığımızda, bir suşun (örneğin H1N1'in) tamamını öldüremiyoruz. Neden? Çünkü tür (ve alttür) içerisinde çeşitlilik var. Bu çeşitlilik, işte bu H, N ve benzeri proteinleri kodlayan genlerde oluyor. Mutasyonla bu genler değişince, yüzey proteinleri de değişiyor. Bu nedenle savunma hücrelerimiz onları tanıyamıyor. İşte bunlar, bizim savunma sistemimizden kurtulup bir sene sonra yine hızla yayılıyorlar. Bu defa bilim insanları bu yeni soy hattını (suşu) tanıyor, savunma geliştiriyor; ancak evrimin de eli armut toplamıyor. Virüs evrimleştikçe biz savunma geliştiriyoruz, biz savunma geliştirdikçe virüs evrimleşiyor. Bu nedenle kimi evrimsel biyologlar buna "evrimsel silahlanma yarışı" adını veriyor. Ancak özünde, sayıların giderek artıyor olma nedeni, evrim nedeniyle virüslerin sürekli değişiyor olması...
Son olarak, neden yüzey proteinlerine bakılıyor da, daha güvenilir olan genlere bakılmıyor diye düşünüyor olabilirsiniz. Nedeni, gribin ilk olarak bu şekilde isimlendirilmeye başladığı yıllarda, gen dizileme teknolojilerinin aşırı pahalı olması ve kullanmanın çok güç olmasıdır. Günümüzde, her ne kadar bu yöntemler artık çok daha ucuz, etkili ve hızlı olsa da, geleneksel isimlendirilmenin kullanımı devam etmiştir.
Teşekkür: Gürhan Öztürk
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
İlginizi Çekebilecek Sorular
- Bazı makalelerde hayvanların intihar edebildiğini okumuştum bu ne kadar doğru?
- Evrim ağacının bir videosunu izlerken söylenilen bu cümle aklıma takıldı. İnsanlar doğuştan kör bir insanin nasıl gördüğünü asla hayal edemezler.?
- Hayat rüya içinde rüya (ya da simulasyon içinde simulasyon) olabilir mi?
- 3
- 1
- 1
- 1
- 1
- 1
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- A. Iamarino. How Do We Name Influenza A?. (20 Ocak 2020). Alındığı Tarih: 20 Eylül 2009. Alındığı Yer: Influenza | Arşiv Bağlantısı
- Centers for Disease Control and Prevention. Types Of Influenza Viruses. (20 Ocak 2020). Alındığı Tarih: 20 Ocak 2020. Alındığı Yer: Centers for Disease Control and Prevention | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 17/01/2021 22:02:35 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/5559
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.