Dinin İnsan Psikolojisine Olan Etkisi: Din Psikolojisi

Bir tarafta insanın bilinçli-bilinçsiz durumlarının yanı sıra tüm durumlarını içeren epey kapsamlı olan bir bilim dalı olan psikoloji; bir tarafta ise binlerce yıldır var olan, dünya üzerinde en güçlü inanç sistemlerinden biri olan din. Her ne kadar psikoloji ve din birbirilerinden farklı iki alan gibi gözükseler de, aslında birbirileri ile karmaşık bir ilişki içerisindedirler.^[1]

Bu yazıda din ve psikolojinin hem farklarını hem de aralarındaki karmaşık ilişkilerini öğrenecek ve inceleyeceğiz.

Pekâla, Nedir Bu Farklar?

1. İlgi Alanları ve Amaçlar: Her iki alanın da ilgi alanı insandır. Din, insanların manevi ihtiyaçlarını (inançlar, değerler vb.) ve toplumsal dayanışmayı (ayinler, törenler vb.) sağlamayı amaçlarken; psikoloji, insanların bilişsel ve duygusal davranışlarını anlamaya, çözümlemeye ve ruh sağlığını korumayı amaçlar.^[2]
2. Yaklaşım: Din, insan ve inanç odaklı soyut bir yaklaşım sergilerken; psikoloji, kanıtlara dayalı belgelerle, somut ve radikal bir yaklaşım sergiler ve bu tezler, araştırmalar ve gözlemlerle desteklenir.^[3]
3. Yöntem: Din ve psikolojinin tezleri birbirilerinden farklıdır. Din, tahmin edilebileceği üzere bilimsel yöntemlerden farklı bir yöntem kullanır bu yöntemler: Dinler Tarihi, Felsefi Metotlar, Teoloji ve Antropoloji gibi konular iken;^[1] psikoloji ise Yaklaşım maddesinde söylediğimiz gibi bilimsel yöntemler kullanır, bunlar: Deneysel Yöntem, Gözlem, Hipotez Testleri, Ölçme-Değerlendirme ve Anket gibi yöntemlerdir.^[3]
4. Evrensellik: Din, genelde yayıldığı coğrafyada ve çevresinde etkin ve popüler iken; psikoloji, coğrafi vb. etkiler olmaksızın tüm insanları içine alan bir bilim dalıdır. Örneğin, Avrupa'da doğan bir bireyin Müslüman olma olasılığı, Orta Doğu'da doğan bir bireyin Müslüman olma olasılığına kıyasla çok daha düşüktür.^[5] Fakat olası bir psikolojik tehdit durumunda (doğal afetler, ölüm vb.) coğrafya fark etmeksizin Avrupa'daki birey de Orta Doğu'daki birey de hemen hemen aynı psikolojik etkilere maruz kalacaktır.^[6]

Pew Research Center

Din ve İnsan Psikolojisine Olan Etkisi

Din ve psikolojinin ilişkisini ortaya koyan araştırmalar bir yana, dinin, psikolojik sağlık üzerindeki etkisi hakkında da birçok araştırma yapılmıştır.^[7] Bu etkileri olumlu ve olumsuz etkiler olarak ikiye ayırabiliriz.

Olumlu Etkiler

1. Anlam ve Amaç Arayışı: Dini bir inanca sahip olmak, bireyin kendisini ve hayatını daha kolay anlamasına ve hayatına yönelik bir amaca ulaşmasını sağlayabilir. Bu sayede bir inanç, bireyin daha mutlu olmasına ve daha tatmin edici bir hayat yaşamasına yarayabilir.^[8]
2. Sosyal Destek ve Toplumsal Dayanışma: Dini inançlar, insanların ortak bağlar kurmasına ve sosyal destek ağları oluşturmalarına yarayabilir. Bu sayede dindar insanlar camiler, kiliseler veya diğer dini topluluklar aracılığı ile yalnızlık ve izolasyondan korunmuş olurlar.^[9]
3. Kaygı ve Stres: Yapılan birçok araştırma, dindar insanların kaygı ve stres düzeylerinin daha düşük olduğunu göstermiştir.^[11] Dini inançlara sahip olmak, bireyin kaygı ve stresle, zor durumlarla başa çıkmasında etkili bir araçtır.^[10]
4. İyileşme Süreci: Yapılan araştırmalarla biliyoruz ki sarılmanın insan üzerinde birçok olumlu etkileri bulunuyor (Oksitosin salınımı, sakinleştirici özellik, kan basıncını düşürmesi vb.).^[12] Aynı şekilde din de iyileşme sürecini hızlandırabilir. Yapılan bazı araştırmalara göre dindar insanlar daha hızlı iyileşiyorlar ve tedavi süresince daha az ağrı çekiyorlar.[11]
5. Yaşam Kalitesi: Bir dini inanca sahip olmak, bireyin hem kendine hem de hayata karşı daha olumlu bir bakış açısına sahip olmasını sağlayabilir. Bununla birlikte kişinin daha refah içerisinde olmasına, dolayısıyla daha az depresif daha mutlu bir hayat yaşamasına olanak sağlayabilir.^[12]
6. Depresyonla Mücadele: Dinin depresyonla olan mücadelesi araştırıldığında, bir inanca bağlı olmak depresyonla olan mücadelede yardımcı olduğunu göstermiştir.^[10] Yukarıdaki maddelerde bahsettiğimiz konular (stres ve kaygı yönetimi, sosyal destek vb.) depresyonla olan mücadelede psikolojik sağlık açısından önemli maddelerdir. Din ise bireyin kötü düşüncelerini ve duygularını azalma gücüne sahip olabilir.^[11]

Hatırlatmakta fayda var ki, bahsettiğimiz tüm bu olumlu olabilecek etkiler kişinin dinine ve inancına olan bağlılığına göre değişiklik gösterebilir. Bu sebeple herhangi bir dine mensup her insan aynı olumlu etkileri yaşayamayabilir hatta bazı durumlarda olumsuz etkilere de maruz kalabilir.

Monk Prayogshala

Olumsuz Etkiler

1. Dini Bağımlılık: Dini bağımlılık, inançların yoğunluğu nedeniyle dine olan bağlılığın aşırı düzeye ulaşmasına denir. Bu bağımlılık bireyin sosyal, mesleki ve aile hayatını ciddi anlamda olumsuz etkileyebilir.^[13] Bu bağımlılık ile birlikte artık din, kişinin hayatındaki bütün kararları ve davranışları etkilemeye başlar ve bu şekilde seyreder. Dini bağımlılık, kişinin bu yönde manipüle edilmesi, liderler, öğretmenler veya aile tarafından ciddi toplumsal yönlendirmeler sonucu ortaya çıkabilir. Bu nedenle dini bağımlılık; aileler, öğretmenler ve liderler tarafından takip edilmesi gereken önemli bir konudur.
2. Dini Zorbalık: Dini zorbalık, bir kişinin inancını bir başka kişiye dayatması, baskıya uğratması ve hatta şiddet göstermesidir.^[18] Bu zorbalık farklı inançlara sahip bireyler arasında ayrım yaratır ve bazı grupları diğer gruplardan üstün tutmak için fanatik kişiler tarafından yapılan bir durumdur. Bu fanatik kişiler genellikle dini bağımlılıktan mustarip insanladır.^[14] Dini zorbalığın sebepleri toplumsal, siyasi, ideolojik ve kişisel nedenler ile ilişkilendirilebilir.
3. Dini Çatışma: Dini çatışmalar, farklı dinler veya mezhepler arasında arasındaki anlaşmazlıkları ve buna bağlı olarak çıkan çatışmaları ifade eder.^[15] Dini çatışmaların birçok sebebi olabilir; dini bağımlılıktan oluşan dini zorbalıklar, siyasi nedenler ve/veya tarihi husumetler. Örneğin, günümüzdeki İslam ve Hristiyanlık dinleri arasındaki çatışmaların birçoğu aslında Haçlı Seferleri döneminden kalan tarihi husumetlerden kaynaklanmaktadır.^[19]
4. Dini Suistimal: Dini suistimal, bir dinin veya inancın kişisel kazanç, güç veya kontrol sahibi olunmak için kötüye kullanılmasıdır.^[16] Bu, bir topluluğu manipüle etmek için din adamları veya liderler tarafından otoriteyi güçlendirmek için kullanılabilir. Aynı zamanda bazı lider veya din adamları irtibat halinde oldukları topluluğun bilgi eksikliğinden yararlanarak dini dogmaları da kötüye kullanabilirler.^[8] Toplumsal, ekonomik ve psikolojik nedenler, güç ve kontrol arayışı gibi sebeplerle dini suistimal toplumda seyredebilir.^[20]
5. Dini Ayrımcılık: Dini ayrımcılık, bir din veya inanç sisteminden ötürü kişi/kişilerin, grupların dışlanması ve ayrımcılığa uğrayıp diğerlerinden farklı muamele görmesine denir. Bunlar cinsiyet, cinsel yönelimler, ırk, ideolojik ve kültürel farklılıklar, siyasi nedenler, din değiştirme gibi sebeplerle yapılan ayrımcılıklar olabilir.^[17]

Brussels Capital University

^Sonuç

Din ve psikoloji bakıldığında birbirilerinden farklı iki alan gibi gözükseler de hem dinin psikolojiye, hem de psikolojinin dine olan etkisi bu iki alanı karmaşık bir ilişkide ortak bir paydada birleştiriyor. Dinin her ne kadar insan psikolojisine olumlu yanlarını görsek de bazı durumlar olumsuz yanları göz ardı edilmeyecek psikolojik etkiler bırakabiliyor.

Çocuklar ırk ve din bilmezler, insan ayrımı yapmazlar, ölçütleri sevgidir. Nefreti büyüklerden öğrenirler. -Martin Luther King