Evet — gen dizilimi (genotip) doğduktan sonra değiştirilirse göz renginde değişim mümkün olabilir, ancak bu "kolay" veya yaygın bir işlem değil ve pratikte çok sınırlı ve riskli sonuçlar doğuruyor.
Bunu biraz açayım: göz renginin belirleyicisi temel olarak iris dokusundaki melanin miktarı ve dağılımıdır; yani göz rengini belirleyen mekanizma melanositlerin pigment (melanin) üretmesi ve iris stromasındaki optik etkileşimdir. Bazı gen varyantları (en bilinenleri OCA2–HERC2 bölgesindeki SNP'ler) melanin üretimini güçlü biçimde etkiliyor, yani belli genotipler mavi ya da kahverengi fenotiple yüksek korelasyon gösteriyor. Bu yüzden embriyonal/germline düzeydeki değişiklikler (yani doğmadan önce yapılan, tüm vücut hücrelerine yayılan değişiklikler) göz rengini kalıcı olarak değiştirebilir; ama doğduktan sonra ya da erişkinken genetik değişiklik yapmak başka bir şeydir: somatik (dokuya özgü) gen düzenlemesi yoluyla iris içindeki melanositlerin işlevini değiştirmek teorik olarak göz rengini değiştirebilir, fakat bunun uygulamada önünde büyük biyolojik ve teknik engeller var — hedefe güvenli ve yeterli derecede gen taşıma (delivery), hücre yenilenme/tur dönüşümü, istenmeyen (off-target) etkiler ve uzun dönem güvenlik bunların başında geliyor. Benim okuduğum güncel derlemeler de somatik in-vivo düzenlemenin klinik uygulamada hâlâ sınırlı olduğunu ve daha çok monojenik hastalıkların tedavisine odaklandığını vurguluyor; kozmetik amaçlı gen düzenlemenin şu an için güvenli, onaylı bir yol olduğunu söyleyemeyiz.
Pratik alternatif olarak kalıcı kozmetik yöntemler (iris implantları, lazerle depigmentasyon veya keratopigmentasyon vb.) mevcut; bunlar genetik olmayan, mekanik/cerrahi müdahaleler olup görme riski ve komplikasyonlar barındırıyor. Sonuç olarak da: teoride evet — genetik olarak hedeflenmiş değişiklikler iris pigmentini değiştirip renk değiştirebilir; ama günümüz tıbbında bunun güvenli, öngörülebilir ve etik onaylı bir kozmetik yolu yok. Eğer bu konu üzerine ciddî bir araştırma veya tıbbi plan düşünüyorsanız, genetik editörlerin sınırları, hukuki/etik boyut ve oftalmoloji uzmanlarının görüşü mutlaka gereklidir. Not: Genetik değişiklikler hem tıbbi hem etik açıdan çok ciddi sonuçlar taşıyor — acele etmeyin, güvenilir uzman danışmanlığı alın.
Kaynaklar
- Nina Mjølsnes Salvo, et al. (2023). Association Between Variants In The Oca2-Herc2 Region And Blue Eye Colour In Herc2 Rs12913832 Aa And Ag Individuals. Genes, sf: 698. doi: 10.3390/genes14030698. | Arşiv Bağlantısı
- Wenyi Liu, et al. (2021). Applications And Challenges Of Crispr-Cas Gene-Editing To Disease Treatment In Clinics. Precis Clin Med, sf: 179-191. doi: 10.1093/pcmedi/pbab014. | Arşiv Bağlantısı
