Determinizm ve özgür irade ile ilgili şunu düşünebiliriz; Özgür iradesi olmayan bir varlık özgür iradesi olup olmadığını sorgulayabilir mi?
Bu soruya evet demek zordur. Şöyle ki aksi durumda özgür irademizin olup olmadığına dair düşüncelerin de genlerden yada dış koşullardan geliyor olması gerek. O halde bilginin enformasyonu neye bağlı. Biliyoruz ki dış dünyada 'özgür irade' kavramı yoktur. Bunu düşünebilen, bu kavramları türeten öz nereden kaynak almaktadır. Kaynak evrense biz yine aslında özgür iradeye sahip olamayabiliriz ama Evren için yada en azından evrenin zihinleri ortaya çıkaran lokal yapısı için bunu söyleyemeyiz. Bir şekilde özgür irademiz bizim olmasa da bunu sorgulayabilecek yapının evrende ortaya çıkıyor olması gerek.
Kısacası mutlak determinizm halinde genlere veya dış koşullara mutlak bağlılık nedeniyle özgür irade gibi bir kavramın bile ortaya çıkması mümkün değildir. Çünkü bu durumda genlerde ve dış koşullarda bu kavramları bulmak veya üretebilmek mümkün olmayacaktır.
Tüm bunların karşısında ise bilinçliliğin halisünasyon benzeri bir durum olması söz konusu ki böyle bir durumda ise bilinçlerimiz bir 'hata' sonucu delilik benzeri bir hale dönüşür. Düşündüğümüz herşey böyle bir durumda halisünasyon olacaktır.
