Bu soruyla ilgili olarak kafa karıştırıcı olabilecek ince bir nokta var: Bir olayın neden-sonuç ilişkisi içerisinde gerçekleşmesiyle belirlenmesi aynı şey midir? Yani neden-sonuç için önceki koşullar tarafından belirlenmek mi gerekir? Yoksa bir şeyin diğerinin nedeni olması için belirlenime gerek yok mu?
Belirlenim olmadan nedenselliğin nasıl olabileceğine dair ufak bir örnek vereyim. Diyelim ki rastgelelik içeren bir düzeneğimiz ve bu düzeneğin bir düğmesi var. Düğmeye basmam durumunda %50 ihtimalle ışık yanıyor %50 ihtimalle de yanmıyor olsun. Varsayalım ki düğmeye bastım ve ışık yandı. Bu durumda düğmeye basmam ışığın yanmasını belirlemedi. Işık yanmayabilirdi de. Ancak yine de düğmeye basmam ışığın nedeni gibi görünüyor.
Bu nokta neden önemli? Çünkü doğada bir tür rastgeleliğin olduğu en azından fizikçilerin çoğu tarafından kabul gören bir şey. Kuantum mekaniğinin doğa kavrayışımıza belirlenimci olmayan, şansa dayalı süreçleri soktuğunu kabul edebiliriz gibi. Ama buradan yola çıkarak şansa dayalı kuantum mekaniksel süreçlerin nedensiz gerçekleştiğini söylemek mümkün olmayabilir. Dolayısıyla, ortada domino taşlarındaki gibi belirlenimci bir neden-sonuç ilişkisi olmasa da, her şeyin hala neden-sonuç ilişkisi içerisinde olması mümkün.
Kısacası bu sorunun cevabı, neden-sonucu belirlenimci bir ilişki olarak düşünürsek hayır gibi. Ama böyle düşünmezsek sorunun cevabı evet de olabilir hayır da. Nedensellikten neyi kastettiğimize bağlı.
