Gönül; "Hayır bu eskidendi, şimdiki teknolojik sistemler bu sorunu ortadan kaldırdı." demek istiyor ancak beyin; "Sakin ol şampiyon, daha oralara gelemedik." diye araya giriyor.
Evet bu önlemin ortaya çıktığı zamanlardan daha iyi bir seviyedeyiz ancak yine de tam olarak sıkıntı çıkmaz diyemem. Güç elektroniği ve bilgisayarların gelişmesiyle enerji hatlarının yıldırımların yarattığı ani güç artışlarına karşı korunması artık daha iyi bir şekilde yapılabilmesine rağmen buradaki asıl handikap enerji hattının tamamında bu sistemin ne kadar verimli ve sorunsuz işlediğidir.
Esas itibarı ile tüm yüksek gerilim ve transformatör direklerinde koruma topraklaması mevcuttur ve yıldırım için ayrıca bir topraklama yapmaya gerek yoktur. Yıldırım direkt üzerine düştüğünde yıldırım akımı direk ve topraklama üzerinden toprağa akar. Direğin topraklama direncine bağlı olarak direk üzerinde çok yüksek bir gerilim oluşur. Oluşan bu gerilim yüksek gerilim izolatörlerinin darbe dayanma geriliminden daha büyük bir değere ulaştığında geri (tepme) atlama yaparak direk üzerinden iletkenlere atlar ve bu sırada izolatörlerin hasarlanmasına yol açar. İşte bu nedenle direklerin topraklama direncinin bu geri atlamayı önleyecek değere düşürülmesi gerekir.[1]
Yıldırımın hat iletkenlerine isabet etmesi durumunda, yıldırım darbe akımı ikiye bölünerek hattın iki yönüne doğru yürüyen dalgalar biçiminde ışık hızında (v=300 m/µs) hareket eder. Yürüyen dalgaların genlikleri, ortaya çıkmalarına yol açan olaylara ve şebekenin yapısına bağlı olarak, işletme geriliminin birkaç katına ulaşabilen aşırı gerilimlerin oluşmasına yol açarlar. Yüksek Gerilim/Alçak Gerilim transformatörlerine ulaşan yıldırım darbe akımı buradaki parafudrlar üzerinden toprağa akar. Yıldırım darbe akımı parafudrun taşıyabileceği akım değerinden fazla olduğunda parafudrun hasarlanmasına yol açar. Eğer parafudr yoksa transformatörün yüksek gerilim sargılarında dinamik ve elektriki zorlanmaya neden olur ve transformatörlerin hasarlanmasına ve devreden çıkmasına neden olur. Yüksek gerilim sargılarında meydana gelen aşırı gerilim alçak gerilim tarafına da geçer ve buradan da alçak gerilim şebekesine yayılır.
Yürüyen dalgalar, büyük güçlere sahip olmakla birlikte; genel olarak çok kısa süreli olduklarından, düşük enerjilere sahiptirler. Ancak, üzerinde yol aldıkları iletim ortamlarının karakteristik empedanslarına bağlı olarak oluşturdukları aşırı gerilimler, aygıtların yalıtımlarını bozabilmektedirler. Genel olarak, sistem üzerinde işletme gerilimi de bulunduğundan, aşırı gerilimler nedeniyle ortaya çıkan yalıtım bozulmaları Şebeke kısa devrelerine dönüşmektedir. Şebeke kısa devreleri ise enerji kesintilerine, sistemde önemli hasarlara ve aygıtların kullanılamaz hale gelmesine yol açabilmektedirler.[1]
Teknik ile çok karıştırmak istemezdim ancak bu açıklama şu yüzden önemli; bir enerji hattında o kadar fazla devre elemanı ve malzeme var ki, bunlardan birinin bile düzgün çalışmaması sistemin enerjisiz kalmasına (ki bu gayet güvenli bir olasılıktır) ya da ani enerji değişikliklerine sebep olur (işte tehlikeli olan budur).
Bireysel olarak alınabilecek önlem ise, bir kesintisiz güç kaynağı, akım korumalı prizler ve teknolojik olarak nispeten daha gelişmiş olan cihazlar kullanmaktır.
Kaynaklar
- N.Cahit GENÇER. Yıldırım Ve Aşırı Gerilimlerin Yüksek Gerilim Hatlarına Etkileri-Direklerin Topraklama Direnci İle Izolatörlerin Atlama Gerilimi İlişkisi – Parafudrlar-Transformatör Eklatörlerinin Etkin(!)Liği. Alındığı Tarih: 28 Kasım 2023. Alındığı Yer: Elektrik Mühendisleri Odası | Arşiv Bağlantısı
