Vücudun fabrikası olarak da tanımlanabilen karaciğerde yaşanan bir sorun hayati tehlikeye kadar gidebilen tablolara neden olabiliyor. Doğuştan gelen hastalıklar dışında, yetişkinlerde ortaya çıkan karaciğer sorunları bazı noktalara dikkat ederek önlenebiliyor. Yaşamın sürmesi için vücudun ihtiyacı olan proteinlerin üretilmesi, gıdaların işlenerek enerji elde edilmesi, yağların ve yağda eriyen A,D,E ve K vitaminlerinin emilimi için gerekli safrayı üretmek ve bağırsağa akmasını sağlamak, kanın pıhtılaşmasında çok önemli rol oynayan pıhtılaşma faktörlerinin sentezini gerçekleştirmek, vücutta dolaşan bakterilerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olarak enfeksiyonlarla mücadele etmek, vücuda giren hemen her türlü zararlı kimyasalın zararsız hale getirilmesi gibi görevleri bulunan karaciğer hayati bir organ olarak karşımıza çıkar. Diğer organlara oranla daha fazla görevi bulunan karaciğerin en önemli özelliklerinden biri de rejenarasyon yapabilmesi. Bu durumda kendini yeteri kadar koruyabilen, iyileştirebilen karaciğere zarar verecek davranışlardan kaçınmak ve rutin tetkikler yaptırmak karaciğer sağlığının korunması için büyük önem taşır. Memorial Şişli Hastanesi Organ Nakli Merkezi Başkanı Koray Acarlı, karaciğer sağlığının nasıl korunması gerektiği hakkında bilgi verdi.
İçindekiler
Karaciğer yetersizliği hayatı tehdit eder
Yetişkinlerde sorun sonradan ortaya çıkıyor
Bu önerilere dikkat
Karaciğer hastaları için beslenme kuralları
Nakil için karaciğer yetmezliğinin son evresi beklenmemeli
Organ sayıları hasta sayısını karşılayamıyor
Karaciğer yetersizliği hayatı tehdit eder
Hepatit B ve C, pek çok hastalık sonucu gelişebilen sirozlar, uzun dönem fazla alkol tüketilmesi, karaciğere ait bazı damarlarda tıkanıklık, beslenme bozukluğu, bazı safra yolu hastalıkları, demir metabolizma bozukluğu gibi kalıtsal bazı hastalıklar, alfa-1 antitripsin eksikliği ve Wilson hastalığı (bakır metabolizma bozukluğu) kronik karaciğer yetersizliğine neden olur. Hepatit A,B ve C virüslerine bağlı hepatitler, bazı ilaçların yüksek dozda kullanımı, çeşitli bitkisel ilaçlara karşı gelişen reaksiyonlar, zehirli mantarların yenmesi ise akut karaciğer yetersizliğine neden olur.
Karaciğer yetersizliği genellikle hayatı tehdit eder ve bu nedenle acil tıbbi destek gerektirir. Sıklıkla karşılaşılan durum, hastalanan karaciğerinin yavaş yavaş bozulması ve yıllar içerisinde yetersizlik gelişmesidir. Bu duruma “Kronik karaciğer yetersizliği” adı verilir. Daha nadir karşılaşılan bir durum ise, daha önce karaciğer hastası olduğu bilinmeyen bir kişide günler-haftalar içerisinde karaciğer yetersizliğinin gelişmesidir. Bu tabloya da “Akut karaciğer yetersizliği” adı verilir. Yani her insan doğduğu andan itibaren her yaşta karaciğer hastası olabilir veya başka bir deyişle her yaşta insan da karaciğer yetersizliği görülebilir.
Yetişkinlerde sorun sonradan ortaya çıkıyor
Çocuklarda genellikle doğuştan, yetişkinlerde ise sonradan ortaya çıkıyor. Karaciğer yetmezliği çocuklarda kalıtımsal ya da annesinin hamileliği sırasında yaşadığı bazı sıkıntılar nedeniyle ortaya çıkabilir. Doğuştan safra yolları yokluğu ve karaciğerin günlük işlevlerini gerçekleştiren bazı maddelerin eksikliğinden kaynaklanan metabolik hastalıklar, çocuklarda karaciğer yetmezliğine sebep olur. Önlem alınmadığı takdirde çocukların bir yaşına gelmeden hayatını kaybetmesine sebep olan hastalığın tek çözümü karaciğer naklidir.
Yetişkinlerde görülen karaciğer yetmezliği bazı alışkanlıkları değiştirerek ya da bazı noktalara dikkat edilerek önlenebilir. Örneğin alkolden uzak durmak, karaciğeri yoracak beslenme alışkanlıklarını ortadan kaldırmak, kilo kontrolünü sağlamak karaciğer sağlığını korumak ve oluşabilecek karaciğer hastalıklarını engellemek için atılacak adımlar arasında bulunur.
Bu önerilere dikkat
Yetişkinlerin dikkat etmesi gereken noktalar şu şekilde sıralanabilir:
Hepatit aşısını ihmal etmeyin: Karaciğer yetmezliklerinin en önemli sebeplerinden birisi olan hepatit virüslerinin bulaşma riskidir. Dünyada 1.4 milyon, Türkiye’de yaklaşık 20 bin kişinin her yıl hepatit B ve hepatit C’ye bağlı karaciğer sirozu ve kanserinden hayatını kaybettiği biliniyor. Halbuki iki infeksiyonun da tanısı kolay ve tedavisi mümkün. Ayrıca bu virüsler aşı sayesinde de önlenebilir. Aşı yaptırarak bulaşıcı hepatit virüslerine karşı kendilerini koruma altına almayan kişiler, farkında olmadan Hepatit B ve C virüslerine yakalanabilir. Aşı olunmadıysa, her birey, öncelikle erişkinler mutlaka Hepatit B ve C testlerini yaptırmalı, test sonucu pozitif olanlar uzman hekime başvurmalı, gerekiyorsa vakit kaybetmeden tedaviye başlamalı. Hepatit B ve C virüslerünün, kuaförlerde tıraş olurken, diş tedavisinde, çeşitli tedaviler sırasında temizliğine özen gösterilmeyen aletlere bulaşan kan aracılığı ile kişilere hiç tanımadıkları insanlarından bulaşabildiği unutulmamalı.
Alkolden uzak durun: Aşırı alkol tüketimi modern çağın en önemli karaciğer hastalıklarının sebeplerinin başında gelir. Dünya Sağlık Örgütü’nün limitini belirlediği alkol oranı aşıldığı andan itibaren karaciğer zarar görmeye başlar. Alkol, zamanla kişinin yaşam kalitesini de bozarak siroza ve karaciğer yetmezliğine neden olue. Sirozun neden olduğu karaciğer yetmezliğinin tek tedavisi de organ naklidir.
Kilo almamaya özen gösterin: İnsanlar sağlıklıyken karaciğerini nasıl koruyacağını ya da nasıl zarar verdiğini düşünmüyor. Ne zaman ki karaciğer değerleri yükselmeye başlar o zaman mucize yiyecekler ya da ilaçlar aranarak karaciğerler korunmaya çalışılır. Oysa kişiler sağlıklıyken düzenli beslenerek aşırı kilo almadan karaciğerlerini koruyabilir. Çünkü düzensiz beslenme aşırı kilolara neden olarak karaciğer yağlanmasına neden olabilir. Karaciğer hücrelerinde normalden fazla, hatta bazen aşırı derecede yağ toplanması anlamına gelen karaciğer yağlanması siroz evresine kadar belirti vermeyebiliyor. Karaciğer yağlanmasını önlemek içinse kilo almamak, fazla olan kiloyu vermek için beslenme ve diyet uzmanlarından yardım almak; her bireyin kendisine uygun şekilde egzersiz yapması gerekiyor.
Zehirli mantarlara dikkat edin: Bilinçsiz tüketilen mantar her insanda karaciğer yetmezliğine neden olabilir. Her yıl çok sayıda insan mantar zehirlenmesi nedeni ile hayatını kaybediyor. Zehirli mantarı diğerlerinden ayırt etmek zor olduğu için kültür mantarı dışında doğadan toplanan mantarın tüketilmemesi gerekmektedir.
Doğuştan gelen hastalıkları ihmal etmeyin: Genç yaşta ortaya çıkan karaciğer yetmezlikleri doğuştan gelen demir, bakır ve metabolizma bozukluklarıdır. Genetik bozukluk gibi nedenlerle erken yaşta ortaya çıkan karaciğer yetmezliklerine karşı erken teşhis hayati önem taşır. Bu nedenle bu tür genetik hastalıkları olanların hastalıklarını kontrol altında tutarak ihmal etmemesi gerekir.
Gereksiz antibiyotik ve ağrı kesici kullanmayın: İlaçlar karaciğerde metabolize olup süzüldüğü için karaciğerde yorgunluk yapmaktadır. Bazı ağrı kesici ve antibiyotiklerin doktor önerisi dışında, gereksiz ve sık kullanıldığı durumlarda karaciğer yetmezliğine kadar varan tablolar ortaya çıkabilir. Psikiyatri ve epilepsi ilaçları da benzer sonuçlara neden olabileceği için doktor kontrolü olmadan gereksiz ilaç kullanımından uzak durulmalı. Bunun yanında tarım veya böcek ilaçlarına uzun süre maruz kalmak da karaciğer rahatsızlıklarına neden olabilir.
Bitkisel karışımlara dikkat edin: İnternet ortamında ve piyasada satılan bitkisel karışımlar sanıldığı gibi masum olmayabilir. Çeşitli rahatsızlıklar için satılan bitkisel karışımların içeriğinde kullanılan maddeler tam olarak bilinmediği için olumsuz sonuçlar getirebilir. Sağlıklı insanlarda bile karaciğer yetmezliğine neden olan bu karışımlar, kronik karaciğer hastalığı olan kişilerde organın tamamen iflas etmesine yol açabilir.
Kalp hastalıkları karaciğeri etkileyebilir: Karaciğer rahatsızlıkları farklı organlardan da kaynaklanabilir. Kalp yetmezliği durumlarında, kan akımının bozulur ve kirli kan karaciğerde daha fazla sürebilir. Böyle bir durumda kardiyak siroz gelişebilir. karaciğerde daha fazla kalmasına bağlı olarak “kardiyak siroz” denilen rahatsızlık gelişebilmektedir. Bu nedenle rutin kardiyolojik tetkikler de önem taşır.
Safra kesesi önemli: Safra kesesi taşları kişi acil servise gidene kadar fazla önemsenmeyebilir. Ancak safra kesesi taşları safra kanalını tıkadığı durumlarda da karaciğer rahatsızlıkları oluşabilir. Bunların yanında vücutta bakır, demir birikimiyle ilerleyen hastalıklar ve genetik rahatsızlıklar da karaciğer hastalıklarına neden olabilmektedir.
Rutin kan tetkiklerini ihmal etmeyin: Karaciğerin düzgün işlev sergileyip sergilemediği, bir dizi özel kan testiyle tayin edilebilir. Bu testler sayesinde akut, kronik karaciğer hastalıkları, hepatit, safra tıkanıklığı gibi sorunlar rahatlıkla teşhis edilebilir. Serum bilirubin, serum albumin, serum aminotansferaz, promtobin zamanı, Gamma - glutamil transpeptidaz, Alfa - fetoprotein (AFP), Mitokondrial Antikorlar (AMA) gibi değerlerle karaciğerde bir sorun olup olmadığı belirlenebilir.
Karaciğer hastaları için beslenme kuralları
Kronik karaciğer hastalıklarından özellikle sirozda, kan kimyasında çeşitli bozukluklar ortaya çıkar. Kronik karaciğer hastalığı olan ancak henüz siroz gelişmemiş hastalarda, normal dengeli beslenme şekli yeterlidir. Bu hastaların gereksiz ilaç kullanımından ve özellikle alkolden uzak durması gerekir. Siroz hastalarının ise enerji gereksinimi diğer insanlara göre %50 daha fazladır.
Karaciğer hastalarının düzenli idrar söktürücü kullanmaları ve tüketilen tuz dengesini ayarlamaları gerekir.
A ve B vitamini bakımından zengin olan enginar, idrar sökücü ve antioksidan özelliğinden dolayı karaciğer hastalığının ilerlemesini yavaşlatabilir.
Çay şekeri, çikolata, bal, reçel, kola, gazoz gibi basit şekerli gıdalar az tüketilmelidir.
Basit şeker içeren gıdalar yerine sebzeler ve baklagiller, sütlü tatlılar, bulgur pilavı gibi bileşik şeker içeren gıdalar önerilir.
Fast-food, hazır market ürünleri, sosis, sucuk, salam tüketiminden uzak durulmalıdır.
Et grubunda, 1 yumurta büyüklüğündeki et, bir yumurta ve 4 yemek kaşığı bakliyata eşdeğerdir. Değişim buna göre yapılmalıdır.
Süt grubunda 1 su bardağı süt, bir su bardağı yoğurt, bir kibrit kutusu peynir ve 2/3 kibrit kutusu kaşar peyniri eşdeğerdir. O gün yoğurt yenmek isteniyorsa karşılık gelen süt veya peynir azaltılmalıdır.
Tahıl grubunda 2 dilim ekmek,4 yemek kaşığı makarna, pirinç pilavı ve bulgur pilavına eşdeğerdir.[1][1]
Kaynaklar
- memorial. Karaciğer. Alındığı Tarih: 5 Kasım 2022. Alındığı Yer: memorial | Arşiv Bağlantısı
