Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Sorulara Dön
emre şiğva
emre şiğva
4,852 UP
Üye
4

Elmaslar nasıl oluşur?

2,064 görüntülenme
  • Soruyu Takip Et
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Tüm Reklamları Kapat
1 Cevap
Tuna Toprak
Tuna Toprak
37K UP
Astronomi bölümü mezunu

1.Dünya Mantosunda Elmas Oluşumu

Yerbilimciler, dünyanın ticari elmas yataklarının tümünün mantoda oluştuğunu ve derin kaynaklı volkanik püskürmelerle yüzeye çıktığını düşünüyor. Bu püskürmeler, elmas arayıcıları tarafından peşine düşülen kimberlit ve lamproit bacalarını üretiyor.

Tüm Reklamları Kapat

Bu bacaların çoğu elmas içermiyor veya ticari ilgi uyandıramayacak kadar az elmas içeriyor. Ancak eğer kâr getirecek kadar elmas içeriyorlarsa, böyle bacalara açık madenler ve yeraltı madenleri kuruluyor. Bu bacaların bazılarından, havanın ve aşınmanın etkisiyle kopan elmaslar da oluyor ve akıntılar ile kıyı şeritlerinin tortu birikintilerinde rastlanabiliyorlar.

Doğal elmasların oluşması için çok yüksek sıcaklıklar ve basınçlar gerekiyor. Bu koşullara, dünya mantosunun sınırlı bölgelerinde rastlanıyor: Yüzeyin 150 km veya daha fazla altında, sıcaklık 1050 C civarında olabiliyor . Elmas oluşumu ve durağanlığı için gereken kritik sıcaklık-basınç ortamı, dünyanın her tarafında mevcut değil. Aslen, kıtasal kabukların durağan iç kısımlarının altındaki mantoda bulunduğu düşünülüyor .

Tüm Reklamları Kapat

Bu "elmas kararlılık bölgeleri"nde oluşup biriken elmaslar, derin kaynaklı volkanik püskürmeler sırasında dünya yüzeyine fışkırıyor. Böyle püskürmeler manto parçalarını yırtıp, onları hızla yüzeye fırlatabilir . Sayfanın üst görselindeki Konum 1'e bakınız. Bu volkanik püskürme çeşidi aşırı enderdir ve çağdaş insanlar tarafından hiç gözlemlenmemiştir.

Peki bu süreçte kömürün rolü var mı? Kömür bir tortul kayaçtır; dünya yüzeyinde biriken bitki artıklarından oluşmuştur. 3,2 km'den daha fazla derinlikte kömüre pek rastlanmaz. Yerkabuğundan aşağılara, bir kıtasal kabuğun tabanından çok daha derinlere kömürün inme olasılığı çok düşüktür. Manto elmaslarının karbon kaynağı, büyük ihtimalle gezegenin oluşumu sırasında dünyanın içine sıkışıp kalan veya batarak derinlere inen karbondur.

2. Batma Bölgelerinde Elmas Oluşumu

Levha tektoniği süreçleriyle mantonun derinliklerine batmış ve sonra yüzeye geri çıkmış oldukları düşünülen kayalarda küçük elmaslar bulunmuştur . Sayfanın üst görselindeki Konum 2'ye bakınız. Batık bir levhada elmas oluşumu, yüzeyin sadece 80 km altında ve 200 C gibi düşük sıcaklıklarda gerçekleşebilir . Yapılan bir çalışmada, Brezilya'da bulunan elmasların, okyanussal kabuğun minerolojisi ile uyumlu minik mineral katkıları içerdiği keşfedildi . Ayrıca batmış deniz suyunun oluşumlarında rol oynadığına işaret eden katkılara sahip olanlar da vardı .

Başka bir çalışmada ise 650 km kadar büyük derinliklerde oluşan mavi, boron içeren elmasların kökeni incelendi. Bu süper-derin elmaslar da batmış okyanussal kabuktan türetildiklerine işaret eden katkılar içeriyordu .

Süreçte kömürün herhangi bir payı var mı? Bu süreç için kömür olası bir karbon kaynağı değildir. Bir okyanussal levhanın batışıyla oluşan elmasların en muhtemel karbon kaynakları kireç taşı, mermer ve dolomit gibi karbonat kayalar ile kıyı çöküntülerindeki bitki artıkları olabilir.

3. Darbe Alanlarında Elmas Oluşumu

Tarihi boyunca dünyaya defalarca büyük gezegencikler (asteroidler) isabet etmiştir. Bu gezegencikler dünyaya çarptığında, çok yüksek sıcaklıklar ve basınçlar üretilir. Örneğin 10 km genişliğinde bir cisim dünyaya çarparken saniyede 15 ilâ 20 km hızla gidiyor olabilir. Darbeyi takiben bu cisim, çok sayıda nükleer silaha eşdeğer bir enerji patlaması ve güneşin yüzeyinden daha yüksek sıcaklık değerleri ortaya çıkarabilir.

Tüm Reklamları Kapat

Böyle bir darbenin yüksek sıcaklık ve basınç koşulları, elmas oluşturmak için gerekenden de fazladır. Elmas oluşumunun bu kuramı, çeşitli asteroid çarpma bölgeleri yakınlarında keşfedilen minik elmaslarla desteklenmiştir. Sayfanın üst görselindeki Konum 3'e bakınız. Ufak, milimetreden küçük elmaslar, Arizona'daki Göktaşı Krateri'nde bulunmuştur. Sibirya'daki Popigai Krateri'nde ise 13 mm'ye kadar ulaşan polikristalin endüstriyel elmaslar bulunmuştur.

Kömür sürece dahil olmuş mudur? Böyle darbelerin gerçekleştiği arazilerde kömür mevcut bulunmuş ve elmasların karbon kaynağı olarak iş görmüş olabilir. Kireç taşı, mermer, dolomit ve başka karbon içeren kayaların karbon kaynağı görevi görmüş olması ise daha muhtemeldir.

4. Uzayda Elmas Oluşumu

NASA araştırmacıları bazı meteoritlerde (dünyaya düşmüş göktaşlarında) çok sayıda nano-elmas bulmuştur. Nano-elmaslar, birkaç nanometre büyüklüğündeki elmaslardır. Bu meteoritlerdeki karbonun yaklaşık %3'ü nano-elmas biçiminde bulunur. Bunlar mücevher ya da endüstriyel aşındırıcı olarak kullanılamayacak denli ufaktır ama bir elmas malzemesi kaynağıdırlar . Sayfanın üst görselindeki Konum 4'e bakınız.

Tüm Reklamları Kapat

Smithsonian araştırmacıları da Allen Hills meteoritinden alınan bir örneği incelediklerinde çok sayıda minik elmas bulmuşlardır . Meteoritlerdeki bu elmasların uzayda yüksek hızlı çarpışmalar yoluyla oluştuğu düşünülmektedir.

Kömürün ilgisi bulunur mu? Kömürün, bu elmasların oluşumu ile ilgisi yoktur. Karbon kaynağı, dünyadan farklı bir cisimdir.

En İkna Edici Kanıt

Elmasların çok büyük bölümünün oluşumu ile kömürün herhangi bir alakasının olmadığının en ikna edici kanıtı, dünyadaki elmasların yaşı ile kara bitkilerinin ortaya çıkış zamanını karşılaştırmaktır.

Tüm Reklamları Kapat

Kayalarda bulunan elmas yataklarının çoğunun Pre-Kambriyen Dönem'de, yani dünyanın oluşumu ile Kambriyen Dönem arasında geçen süre zarfında oluştuğu belirlenmiştir. Bu da 4.6oo milyon (4,6 milyar) yıl ilâ 542 milyon yıl öncesi dönem demektir. Fakat dünya üzerinde, 450 milyon yıl öncesine kadar kara bitkisi evrilmemiştir. Yani en genç elmasların bile oluşumundan 100 milyon yıl sonra bitkiler karaya çıkmıştır.

Kömür, karada yaşayan bitkilerin kalıntılarından oluştuğuna göre ve en eski kara bitkileri bile oluşum tarihi belirlenen neredeyse tüm elmaslardan genç olduğuna göre, dünyanın doğal elmaslarının oluşumunda kömürün kayda değer bir rolünün olmadığı çıkarımı yapılabilir.

Dünya Yüzeyinde Elmas Oluşumu

1950'lerde dünya yüzeyinde elmas oluşumu için yeni yöntemler keşfedildi. Bilimciler, elmas oluşturmak için gereken sıcaklık ve basınç koşullarını laboratuvarda sağlayabilir duruma geldi. İlk elmasların çoğu mücevher kalitesinde değildi ama matkap uçlarında, kesim aletlerinde ve taşlama çarklarında aşındırıcı granüller olarak kullanılmak için harikaydılar. Kısa süre sonra, eskimeyen rulmanlar, bilgisayar işlemcilerinde ısı emiciler ve yüksek sıcaklıklı pencereler olarak kullanılmak üzere daha büyük laboratuvar kökenli elmaslar üretildi.

Tüm laboratuvar kökenli elmaslar, devasa miktarda elektrik tüketen ekipmanlar kullanılarak üretilebiliyor. Bu elektriğin bir bölümü, kömür yakarak elde edilebilir. Elmas oluşumunda kömürün en büyük katkısı da herhalde ancak böyle olabilir.

Günümüzde endüstriyel süreçlerde kullanılan elmasların hemen hepsi laboratuvarda yapılıyor. Azot eklenerek sarı, boron eklenerek mavi renkte hazırlanabiliyorlar. Yeşil, pembe, turuncu ve başka renk elmaslar da, yetiştirme sonrası işlemlerle elde edilebiliyor. Şu anda laboratuvarda elmas yetiştirmede dünya lideri olan ülke ise Çin.

261 görüntülenme

Kaynaklar

  1. B. M. Grup. Elmas Nasıl Oluşur? | Bilimfili.com. Alındığı Yer: Elmas Nasıl Oluşur? | BilimFili.com | Arşiv Bağlantısı
4
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Daha Fazla Cevap Göster
Cevap Ver
Evrim Ağacı Soru & Cevap Platformu, Türkiye'deki bilimseverler tarafından kolektif ve öz denetime dayalı bir şekilde sürdürülen, özgür bir ortamdır. Evrim Ağacı tarafından yayınlanan makalelerin aksine, bu platforma girilen soru ve cevapların içeriği veya gerçek/doğru olup olmadıkları Evrim Ağacı yönetimi tarafından denetlenmemektedir. Evrim Ağacı, bu platformda yayınlanan cevapları herhangi bir şekilde desteklememekte veya doğruluğunu garanti etmemektedir. Doğru olmadığını düşündüğünüz cevapları, size sunulan denetim araçlarıyla işaretleyebilir, daha doğru olan cevapları kaynaklarıyla girebilir ve oylama araçlarıyla platformun daha güvenilir bir ortama evrimleşmesine katkı sağlayabilirsiniz.
Sorulara Dön
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
2025'teki Güneş Fırtınasını Atlatabilecek miyiz?
2025'teki Güneş Fırtınasını Atlatabilecek miyiz?
İnternet Nasıl Çalışıyor? İzlemek İstediğimiz Videoları Bize Nasıl Gösteriyor?
İnternet Nasıl Çalışıyor? İzlemek İstediğimiz Videoları Bize Nasıl Gösteriyor?
Deprem Sırasında Gökyüzünde Neden Mavi Işıklar Oluşuyor?
Deprem Sırasında Gökyüzünde Neden Mavi Işıklar Oluşuyor?
Depremzedeler İçin Bilimseverler El Ele! [CANLI YAYIN]
Depremzedeler İçin Bilimseverler El Ele! [CANLI YAYIN]
Güneş Yerine Karadelik Koysak Ne Olur?
Güneş Yerine Karadelik Koysak Ne Olur?
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close