Merhabalar.
Bahsettiğiniz problem ahlak felsefesi literatüründe ahlaki şans problemleri olarak bilinen problemlerden biri. Bu problemleri özellikle literatürde bilinir kılan filozoflar Thomas Nagel ve Bernard Williams.
Bahsedilen örnektekine benzer ahlaki şans örneklerine sonuçlanış şansı (resultant luck) deniyor. Kişiler aynı niyetle aynı eylemde bulunmasına rağmen eylem farklı sonuçlandığı için onlara karşı ahlaki tavırlarımız değişiyor. Soruda verilene benzer bir örnek sarhoş olup kaza yapan şoför ile kaza yapmayan şoföre karşı hissettiğimiz tutumun ve cezanın farklı olması.
Burada verilen farklı cezaları savunmak için birkaç strateji izlenebilir gibi görünüyor:
1. Bizler kişilerin karakterlerini ve niyetlerini davranışlarından çıkarsarız. Bir magandanın silahından çıkan kurşunun birine isabet etmesi onun dikkatsizlik ve sorumsuzluğunun bu tarz sonuç doğmayan durumlardaki magandalardan daha fazla olduğunu düşünmemiz için bir neden verir. Dolayısıyla isabet etme durumunun olduğu durumdaki magandanın daha sorumsuz olduğunu düşünebiliriz. Mesela isabet etme durumu olmayan magandalar daha az kalabalık yerlerde atış yapmaya dikkat ediyor olabilir. Yani iki magandanın tamamen aynı olduğunu düşünmemek için nedenimiz var aslında.
2. Belirtilen örneklerde niyet değil sonuç önemli diyebiliriz. Her iki örnekte de kişinin dikkatli olma sorumluluğu olsa da yaptığımız şey daha çok şunu demek gibi: "Bunu yapma. Eğer yaparsan ve şöyle sonuçlanırsa ceza alırsın." Herkes bir anlamda riski göz önüne alıyor ve risk gerçekleştiğinde cezalandırmaya da bir anlamda rıza göstermiş oluyor. Ayrıca söz konusu eylem için sert caydırıcı cezaları da kötü sonucu doğurmayanlara vermemiz garip görünürdü. Mesela yemeği ocakta unutan birine yemeği ocakta tutup yangın çıkaran birine verdiğimiz kadar ceza vermemiz absürt görünmez miydi? Birinin eylemi zarar veriyor diğeri vermiyor. Birinde ev yanıyor, dolayısıyla tazmin edilmesi gereken bir şey var, diğerindeyse yok. Maddi/manevi tazmin gerekliliği ceza farkını açıklayan şeylerden biri.
Ama bu çözüm de sadece ceza farkını açıklar, söz konusu kişiye karşı takındığımız tutumun farklı olmasını açıklamaz.
Kaynaklar
- Yazar Yok. Iep - Moral Luck. (4 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 4 Temmuz 2019. Alındığı Yer: Bağlantı | Arşiv Bağlantısı