Cumhuriyet: Gerçek Bir Kurtuluş için Tarih En Güçlü Olgudur.

Birkaç sene önce pandemi döneminde bir arkadaşımla liderliğin neden sadece bazı kişilere yegane özellik olduğunu anlatan bir makale üzerine konuşmuştuk. Konuya böyle girmek istedim çünkü bahsedeceğim birçok liderin sahip olduğu özelliği sunan bu araştırma aslında bir soruna ulaşmada en büyük aracı.

Bu makale şuan ismini hatırlayamıyorum ancak içine Atatürk'ü dahil ederek film karakterlerini de ekleyerek liderliği arttıran o etkinin ne olduğunu incelemiş ve sonuçlarında güzel görünümden çok olgunluk, karizmatiklik ve cesaretin liderliği yücelttiğini söylemiş. İnsan zihni de bu özelliklere ait karakterlere çekicilik duymaya meyilliymiş çünkü insanoğlu doğumdan bu yana "anne" karakteri üzerinden korunmayı, ilk adım atmalarında verilen desteğin sağlamlığını, annede kurulan bağın ve ayrıldığı bedenin cesaretini aradığına yönelik veriler bulmuş. Anadolu bölgesinde inceleme yapıp biraz araştırmayı küçültmek isteyen Weber; baskı altında ilerleyenlerin otorite üzerindeki hakimiyetine inanan bir grup Anadolu çevresinde insanla çalışmış ve cebren müdahale ile görülen lider kavramının altında sorumluluğu üstlenmeye açık, birçok olay ve olgu da cesaretini ve sakinliğini kullanarak öne atılan bir yönetimin daha otoriter, daha güven verici ve karizmatik otoriter olarak gördüğünü anlatmış.

Makale oldukça karışık olsa da zorla bir yönetimin içinde olan insanların ve baskı altında büyüyen nesillerin aslında "baskıya rağmen inancını koruyan" bir adamı bir lider olarak vasıflandırdığı ve bu yönde ondan etkilenerek ilerlediğini ortaya koymuş. Atatürk, bu araştırmanın ilk başlarında yer alarak birçok lider arasında görülmüş. Peki, ülkemize gelen bu isim seven/sevmeyen her kesime neden ilham verici geliyor?

Ben kendisine hayranlık duyan bir araştırmacı olarak gördüğüm en önemli bulgu şu oldu: Sevmeyebilirler, saygı da duymayanlar vardır ancak yaptıklarındaki cesaretin verdiği güveni kimse zihninde henüz yıkamıyor, zedeleyemiyor ve hatta hayatının bir döneminde örnek olarak alıyor. Atatürk, sadece bir siyasetin değil - aynı zamanda yaşama ilham vermenin en asil örneklerindedir. (Meşhur film "Cennetin Krallığı"nda gördüğümüz ve sinema perdelerine yansıyan iki gerçek liderin yüzleşmesindeki liderlik vasfının en güzel örneği olan o sekiz dakikalık sahnede, ki en tarafsız anlatımla iki lidere hayran bıraktıran görsel bir şenliktir-tavsiye ederim) Selahaddin Eyyubi'nin, Kral IV. Baldwin'in karşılaşmaları-savaş meydanını yönetiş şekli gibi veya Fatih Sultan Mehmed'in bir rüyaya olan inancının peşinde koşarak cesaretle ve inançla ilerlemesinde olduğu gibi Atatürk'ün de sunduğu tavır Max Weber için oldukça gerçek liderlik vasfının maddelerinde yer almış; şu saydığım isimleri listesinde de sıralayarak "güven" kavramına işaret etmiş. Güvense rasyonel bir değişimde en büyük karizmatik tavır olarak görülmüş. Analiz yeteneği, sakin tavır ve olgunluğun verdiği güven bir olayı ve olguyu değişebilir kıldığını görerek birçok değişim yaratan liderin bu yönden karizmatik bir otorite ile değişim sağladığını ve tüm değişim sağlayan liderleri incelediğinde "karizmatik otorite"ye rastladığını söylemiş.

Peki Atatürk özellikle çocuklar ve yetişkinler için neden bir örnek ve etkileyici bir kavram halini alıyor? İnancı, cesareti veya başka ne sayesinde bir örnek olarak karşımızda bu lider? Bir hikaye var ettiği için. Hikayesi olduğu ve kimsenin bile inanmadığı konularda cesaretle inancını koruyarak adım atıp o hikayeyi yazdığı için.

Bir taraf için birçok çabanın, ismi anılmayan nice gencin çabalarıyla yazdığı tarih nefretle anılsa da; henüz desteklemese dahi onun fikirlerine saygı duyup onun özelliklerine sahip bir sürü gencin olduğu da bir umut bu dönemde bana kalırsa. Eminim ki bir lider olarak Atatürk bir sevgi beslemeden de dahi olsa saygı duyan, fikirlerini kendine öğretmiş olan, olgun-sakin ve analizle hayata yaklaşan her genci masaya alır ve gurur duyarak onlara bir hayatı nasıl inşaa edeceklerine dair nasihatler verirdi. Ona hayran ve sevgi duyan bizlerin ise onun bu psikolojisini öğrenmeye istekli olduğunu görse umutsuzluk içinde olan herkese bir umudun varlığından bahsederdi. Bir nokta vermiş gibi oldum ancak eklemek istedim.

Şimdi de gelelim Atatürk psikolojik sağlamlığa nasıl bir örnek veya ihtiyaç olduğuna...

Atatürk sadece bir lider olarak değil dirayeti koruyan bir insan olarak nasıl bu yolda ilerledi? Psikolojik olarak ülkede güven veren bir karakterin "Nutuk" gibi eserlerde hala bize hitap edercesine kullandığı öngörülük henüz kendini keşfetme sürecinde olan bir gence en büyük psikoloji örnek olacaktır. Bir insanı öngörülür eden nedir, sorusunu yönelttiğinizde sorgulayan bir insana vereceği cevap "düşünme" ve "sakinlikle analiz etme" özelliklerinden bahsedecektir. "Atatürk" gibi düşün" diye var olan meşhur TED konuşmasında olduğu gibi ülkenin tarihini, ilerlemesini gören her gence ulaşabilecek hatta akran zorbalığının önüne geçebilecek kadar en büyük örnektir Atatürk kavramı.

Akran zorbalığı, öfke, karmaşıklık, duyarsızlık gibi kavramların çok yaygın olduğu ve fiziksel şiddetin susmadığı bu dönemlerde Türk tarihi aslında birer psikolojik olgudur, güçtür. Daha çok okumayı bilen, araştırmaya meraklı ve ülkenin tarihinden ders çıkaracak nesiller yetiştirmek zorbalığa kendini alıştırmış 13-16 yaş grubuna ulaşmak demektir. Çünkü ergenlik, bir örnek-rol model arar. Kayıptır. Karmaşa içindedir. Serttir ve acımasızdır. Gücü arzular. Görülmeyi ve ihtiyaçlarının duyulmasına yoğun bir istek duyar. Bir güç kavramını rol almak ister. Sakin geçen sessiz dalganın içinde ergenlik seçimlerin en net verildiği yerdir. Ruh sağlığı konusunda Fromm, Freud ve Jung'a göre 0-6 yaş arasında temelleri kurulduğu söylense de Fromm'un dediği gibi kurtarıcısı ikinci doğum olan ve sosyal bir benlik kazandıran asıl ergenlik çağıdır.

Öfkeyle yetişen nesillere ulaşmanın ve psikolojik sağlamlık yaratıp zorbalığın, öfkenin, şiddetin önüne geçmenin en net yolu da dijitalleşmenin sunduğu imkanları bu yönde kullanmaktır. Çok sevdiğim birinin sözü vardır "Toplum gördüğü şeyi tekrarlar". Fatih Sultan Mehmet'in savaşını değil bilgisini gösteren bir yapım, Süleyman'ın uzun süre yaşarken yaptığı gelişimlerin, Beyazıt'ın ilerlerken kararlar almakta neden bu kadar ustalaştığının resmi olan eğitimlerinin, Atatürk'ün saydığım liderler gibi eğitime, sanata, müziğe, keşfe ne kadar istekli olduğunu gösteren, çağdaş yanını ve bu yönde ilerlemekte çekinmeyen tavrını gösteren kesitler-yapımlar veya eğitimler bir zorbalığın önüne geçebilecek kadar etkileyicidir. Tarih, aslında psikolojik bir var oluştur.

Zamanında pandemide yazmış olduğum lisans tezimde sorgulayarak öğreten eğitim modelinde de bahsettiğim gibi çocuk, varlığını ve çevresini kavramaya başladığı zaman sorular sorarak merak içgüdüsü ile hareket etmeye başlar. Öyle ki bu merak çocuğa dünya hakkında fikirler sunar ve gelişiminde bir diğer adıma ilerlemesinde olanak sağlar. Çocuklar çevreyi ve kendilerini tanıma sürecinde yalnızca soru sormakla veya nesneleri görüp tanımakla yetinmez ve kendi cevaplarını üretmeye başlar. Varlığımız, sorduğumuz soruları kendi cevapladığımız sürece bir gelişim kaydeder. Bu sorular ve kendi cevaplarımız bizim kişiliğimizi, bilişsel gelişimimizi etkiler ve bir birey olma yolunda ilerleriz. Kendi cevaplarını bulan, bu cevaplarla tatmin olan, doğasını keşfetmeye başlayan her çocuk bir diğer gelişim basamaklarında hızla ilerleme kaydedebilir. Tanımların ve sınıflandırmaların ötesinde kendi farklılığı sezebilir ve onu türlü kıyaslamalardan kendi kendine sıyrılıp kendine olan güvenini, özsaygısını, öz-şefkatini kazanabilir. İş bu haldeyken sorgulayarak yetişen nesil yetiştirmek, dijitalleşmenin sağladığı her ulaşılabilir kaynağı inceleyerek çocuklara uygun kaynaklar sunulmasını sağlamak, ebeveynleri bu yönde bilinçlendirmek ve bunun ötesinde ulaşılacak her kaynağa derin bir müdahaleden çok yumuşak dokunuşlarla ilham verici bir kullanım şekli sağlayarak sanata, bilime, keşfe yönlendirmek ve sorular sormayı öğreterek, tıpkı liderlerimiz gibi, her keşfin ve her rol modelinin zihnini keşfettirmek şiddetin, öfkenin, duyulmamanın ve görülmemenin verdiği zararın, istismarın, kaybolmuşluğun önüne geçecektir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Sorgulayan liderlerle dolu bir tarihe sahip ülkemizde bir çocuğu psikolojik olarak sağlamlaştırmak o verilere doğru elden ulaşmayı ve çocukları ellerindeki kaynakları doğru kullanma yönünde gelenekten uzak modern bir bilinçlendirme zihniyetiyle sorarak, sorgulatarak göstermek ve düşünmeye teşvik etmek; bırakın gelecek kaygısını, sosyoekonomik olarak zayıflamış bir toplumun içinde çaresizlik duyacak yetişkinlerin varlığını bir nevi yok edecek daha üretken, ilerlemeye odaklanmış ve kendini bulma konusunda güçlü bir pozisyona getirecektir.

Atatürk gibi düşün kavramı bu yüzden bu yönde en etkili sözdür. Bir Ted konuşmasından doğan bu kavram aslında sadece Atatürk gibi düşünü barındırmaz içinde çünkü bir liderin örnek aldığı tarihini ve kendini hangi kaynaklarla geliştirdiğini bu yönden birçok ismi de barındırır.

Atatürk gibi düşün: Liderlerini bil, karşı cephe aldığın kim varsa saygı duy, sorgula, kendini sorgulat, ilerle ve düştüğünde devam et. Bil; tarihini, kendini, yaşadığın yerin isminin sebebini dahi bil. Çevreni gör, uzaktan izle, tekrar düşün. Bir fark yaratmak iste. Fiziki güçle değil akıl gücüyle çalış. Kendine yatırım yap. Koş, gör, dur, ağla, gül ve paylaş. Dilini doğru kullan. İnancını pekiştir ve kimseye zorla bir şeyi kabul ettirme. Devam et. Gücünü arttır. Dinç ol. Atatürk gibi düşün. Fatih Sultan Mehmet gibi düşün. Timur'u, Beyazıt'ı öğren... Fatih gibi bilim ve sanata düşkün ol ve stratejik zekanı geliştir. Atatürk gibi çağdaş ve vizyoner ol. Alparslan gibi adaletli ol ve Anadolu'nun kapılarını açtığı gibi sende çevrende gelişimin, ilerlemenin kapılarını aç. Sorgula hepsi gibi. Devam et. Gözetleyeni kim gözetliyor'u es geçme. Bunu sor. Düşünmeyi doğru öğret. En önemlisi de bu yolda bir danışman, bir öğretmen, bir öğrenci ve ileride anne olacak kimliğimle söylüyorum ki bunu en çok ebeveynken yap. Bir insanın gelişimine en baştan şahit olan biriyken yap.

Psikolojik bütünlük, bilişsel sağlamlık ve psikolojik güçlülük hangisini kullanmak isterseniz isteyin bilişsel esnekliğinizi, kendinize olan yatırımınızı, her birinizin kendi ayakları üstünde güçlü basışını gören ve siz aracılığı ile ülkesinden ilham alan her çocuğun önünde zorbalık, şiddet kavramlarından çok akran şefkati, öz değer kavramları çıkacaktır. Bir toplumu kurtarmak için de kaynakları bilinçli kullanmak, Weber'in sunduğu karizmatik otoriter kavramı bir yaş grubuna sunmak gerekir.

Ben Weber'i, Hall'i, Freud'u, Jung'u, Fromm'u bir kenara koyayım. Bir değişiklik yapalım. Bu haftada Cumhuriyet bayramına özel bir değişiklik. Kim bilir kime ulaşır bu yazı bilmiyorum ama yüz kişinin üstünde okuyucuğum olduğunu görüyorum birbirimize ulaşalım. Cumhuriyeti kendimizi bilerek kutlayalım. Tarihimizi bilerek. Yüzleşerek. Keşfederek. Öğrenerek. Sabırla bilişsel esneklik sunarak. Bir kötü durumu rasyonel olarak değiştirmek cesur olmaktan, pes etmemekten ve ne olursa olsun o yolda ilerlemekten geçer. Sadece dur çığlıkları hiçbir zaman yeterli olmayacak, biliyoruz. Köklü ve rasyonel bir değişim, yapacağımız bir sorguyla-doğru düşünmeyle ve kendimizi bilmeyle başlar. Tarih, en büyük psikolojik var oluştur bunu kullanalım çünkü bir insanın ne kadar ilerleyebileceğinin ve geleceği bile değiştirecek kadar sınırsız bir güce sahip olduğunun kanıtıdır.