Yıldırım Bayezid, Ankara Savaşı'nda Timur'a yenilmiş olmasına rağmen ne kadar iyi bir komutandı?

Yıldırım Bayezid, fetih hızı (“Yıldırım”), Niğbolu’daki stratejik/taktik tertibi ve Anadolu–Balkanlar arasında kurduğu merkezî idare ile 14. yüzyıl sonunun en yetenekli İslam hükümdarları arasındadır. Ankara’daki (1402) bozgun ise tek başına “kötü kumandanlık”tan ziyade, çöl-ova lojistiği, su/ikmal üstünlüğü, psikolojik harp ve cephe bütünlüğünü bozan kitlesel iltihaklar gibi yapısal etmenlerin sonucudur.

Bayezid’in askerî ve idarî kapasitesi

Niğbolu (1396): Bayezid’in Haçlı ordusunu disiplinli piyade-merkez (yeniçeri) ve kanatlardaki manevra kabiliyetine dayalı bir tertiple dağıtması, Balkanlar’daki Osmanlı üstünlüğünü pekiştirdi; bu bozgun, Batı’da “son büyük Haçlı yenilgisi” diye anılır. Olayın neden-sonuç çerçevesi, modern ansiklopedik ve akademik özetlerde Bayezid’in üstün kumanda tasarruflarıyla birlikte verilir.^[1]

Hız ve harekât derinliği

Kaynaklar onun “Yıldırım” lakabını haklı çıkaran süratli sevk ve ani baskın yeteneğine vurgu yapar. Erken Osmanlı kronikleri ile modern çalışmalar bunu kişilik/komuta tarzının ayırt edici yönü olarak işler.^[2]

Merkezîleşme ve kuşatma stratejisi

İstanbul’u baskılamak üzere Anadoluhisarı’nı inşa ettirmesi (1396–97), Tuna’dan Fırat’a uzanan sahada merkezî idareyi işletmesi ve Rumeli’deki tutunmayı temin etmesi, dönemi için ileri bir “sistem kurucu” profil gösterir. Halil İnalcık’ın TDV İA maddesi Bayezid’i “son derece cesur, faal ve yetenekli; adil bir idareci” olarak değerlendirir.^[3]

Ankara (1402): Yenilginin bağlamı

Saha seçimi ve ikmal

Çubuk Ovası’nda su kuyularının kontrolünü Timurlulara bırakacak şekilde gelişen manevra safhası, sıcakta susuzluk/bitkinliği artırdı; Osmanlı ordusu batıdan zor yürüyüşle gelmişti. (Bu teknik ayrıntılar, Ankara sonrası siyasî sonuçları irdeleyen Brill derlemesi ve modern sentezlerde vurgulanır.)^[4]

Cephe çözülmesi/iltihaklar

Bayezid’e bağlı Anadolu beyliklerinden unsurların savaş esnasında Timur tarafına geçmesi, düzeni bozdu; modern literatür Ankara bozgununun başlıca nedenleri arasında bu kitlesel çözülmeyi sayar.

Askerî denge

Timur’un çok tecrübeli süvari kütleleri ve “yıpratma–geciktirme” tercihleri Osmanlıların tek günde kararı zorlayan hızlı tarzını etkisizleştirdi. Ankara’nın Osmanlı iç dengelerine etkisini izleyen akademik çerçeve (Kastritsis) bu tabloyu yapısal kırılmanın başlangıcı olarak sayar.^[4]

Kısacası, Ankara “zayıf kumandan–güçlü kumandan” ikiliğine indirgenecek bir vaka değildir; operatif çevre, ikmal/su üstünlüğü, ittifak siyaseti ve ordu bileşiminin birlikte ürettiği sonuca işaret eder. Bu, Colin Imber ve benzer sentezlerde de açıkça görülür.

“Neden Timur daha çok övülüyor, Bayezid daha az konuşuluyor?”

1 - Sonuç yanlılığı: Ankara’nın hemen ardından gelen Fetret Devri (1402–1413), Bayezid döneminin kazanımlarını gölgeledi. Halil İnalcık, Rumeli’nin bütünlüğü sayesinde toparlanmanın mümkün olduğunu belirtir; fakat kamu anlatısında “bozgun”un izi ağır basar.

2- Anlatı geleneği: Erken Osmanlı metinlerinin bir kısmı (mağlubiyet sonrası kaleme alınanlar) yenilgiyi ahlâkî-mukadderatçı bir dille yorumlayıp sultana eleştiriyi yükseltir; Feridun Emecen, bu literer mirasın Bayezid imgesini olumsuz etkilediğini gösterir.

3- “Dünya fatihi” imgesi: Timurlu tarih yazımı ve sonraki şarkiyat literatürü Timur’un evrensel fatih mitini güçlü işlemiştir; Ankara, bu mitin “zirve sahnesi” gibi sunulmuştur. Ankara sonrası siyasal haritayı konu eden çalışmalar bunu pekiştirir.

Bayezid’in Niğbolu’daki başarısı, merkezî idareyi kurması, kuşatma ve menzil siyaseti ve harekât hızı, onun askerî zekâsının güçlü kanıtlarıdır. Ankara bozgunu, bu zekâyı inkâr ettirmez; aksine dönemin ittifak–ikmal–çözülme dinamiklerini ciddiye almadan yapılacak her değerlendirmeyi eksik bırakır.^[3]