Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Zehrin Farklı Olguları: "Venom" ve "Poison" Arasında Ne Fark Vardır?

Zehrin Farklı Olguları: "Venom" ve "Poison" Arasında Ne Fark Vardır?
5 dakika
58,080
Tüm Reklamları Kapat

Size, "Pitohui cinsi zehirlidir." desek, bundan ne anlarsınız? Sanıyoruz akla gelecek ilk şey, o canlı her neyse ondan uzak durmak olur - ki bu oldukça yerinde. Ama biraz daha derinine indiğimizde, bu cümleden 2 farklı şey anlayabileceğimizi görürüz. İlki anlamı şu olabilir: "Pitohui" denen şey her neyse, o bize dokunacak veya ısıracak olursa beni zehirleyerek öldürebilir. Veya ikinci anlamı şu olabilir: Pitohui her neyse, ona gidip biz dokunacak olursak veya onu yiyecek olursak zehirlenerek ölebiliriz. Yani zehrin iki farklı türü olabilir: Zehri taşıyan tarafından size enjekte edilen zehir veya pasif olarak dururken sizin gidip vücudunuza aldığınız zehir.

Dilimizde ne yazık ki "venom" ile "poison" sözcükleri arasında herhangi bir fark bulunmamakta; öyle ki, TDK tarafından her iki sözcük de aynı şekilde ve "zehir" veya "zehirli" çevrilmiştir. Ancak "venom" ve "poison" aslında farklı olgulardır ve uluslararası anlamda düşünecek olursak, ikisi arasındaki farkı bilmek ölüm ile yaşam arasındaki çizgiyi belirleyebilecek kadar önemlidir.

Tüm Reklamları Kapat

Peki nasıl ayırt edeceksiniz? Birkaç yolu var; ancak en basiti şu: Eğer canlıyı ısırdığınızda veya ona dokunduğunuzda ölüyorsanız, o canlı poisonous'tur. Eğer canlı sizi ısırdığında ölüyorsanız, o canlı venomous'tur.

Türk Dil Kurumu sözlükleri veya genel olarak Türkçe kaynaklar bu konuda herhangi bir ayrım yapmasa da, biz Evrim Ağacı olarak "poisonous" sözcüğü için "zehirli", "venomous" sözcüğü içinse "zehirci" sözcüklerini öneriyoruz. Çünkü ilki daha pasif. Zehirli bir canlı var ve siz onu yerseniz ölüyorsunuz. İkincisi ise daha aktif. Zehri taşıyan unsur, size zehri enjekte edebiliyor. Buna da zehirci demek uygun gözüküyor (her ne kadar yazılarımızda kafa karışıklığı yaratmamak adına bunu uygulamıyor olsak da). "Zehirli" canlıları ısırırsanız ölürsünüz, "zehirci" canlılar ise size aktif olarak zehir enjekte ederler. Ne yazık ki bu çeviri bile, kelimelerin kökeni olan "venom" ile "poison" arasındaki farkı yansıtamamaktadır; dolayısıyla yepyeni bir kelime türetilmesi gerekiyor gibi gözükmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Bu video Mehmet Demiryay tarafından altyazılandırılmıştır. Eğer içeriği beğendiyseniz orijinal kaynağa destek olmak için, lütfen YouTube kanalına gidip videolarını beğenmeyi unutmayın.
American Museum of Natural History

"Aman canım ne önemi var?" diye sorabilirsiniz ama nihayetinde bu tür kavramsal farklılıklar bilim insanları ve doğru bilim iletişimi için çok önemli. Mesela eğer bilmediğiniz bir yerde, yerliler sizi belli bir türe karşı uyarırlarsa ve siz o türün tam olarak ne olduğunu ve neye benzediğini bilmiyorsanız, zehirli mi, zehirci mi olduğunu bilmeniz önemlidir. Mesela "venomous", yani "zehirci" olan türlerin ürettiği "venom" adı verilen zehir, ilgili bezlerde üretildikten sonra kanallar yardımı ile vücudun dışına enjekte edilen ve kurbanın kan dolaşımına "ısırma, sokma" ile bulaşan toksin türüdür. Bir çeşit saldırı mekanizması olarak evrimleşmiştir. Örneğin Gila canavarı, engerek, kobra, karadul, tarantula, akrep, bazı vatoz türleri ve kutu denizanasında bu tür bir zehir bulunur.

Öte yandan "poisonous" yani "zehirli" türlerin ürettiği "poison" adı verilen zehir ise, bezlerde üretildikten sonra vücudun yüzey epitelinde ya da mukus tabakası içerisinde bulunur. Bu zehir, kurbanın sindirim/solunum sistemine absorbsiyon (yani emilim) yolu ile geçer. Amaç, bu zehri üreten canlının diğer canlılar tarafından yenmesinin önüne geçmektir. Yani bir çeşit savunma mekanizması olarak evrimleşmiştir. Örneğin ok kurbağası ve ateş semenderi gibi bazı amfibiyenler, kirpi balığı, bazı çekirgeler ve kelebekler, bazı yumuşakçalarda bu tür bir zehir bulunur. Yani bilmediğiniz bir ortamda dikkat etmeniz gereken canlı zehirli bir türse, ona dokunmaktan uzak durabilirsiniz; ancak zehirci bir tür ise, gördüğünüz zaman saklanmanız veya kaçmanız gerekebilir. Çünkü zehirli olan tür öylece duracaktır, zehirci olan tür ise size aktif olarak saldırabilecektir.

Zehir Nasıl Evrimleşti?

Bu arada zehir demişken... Nereden geldi, nasıl evrimleşti bu zehir diye merak ediyor olabilirsiniz. Bu konuda çok detaylı bir yazımız mevcut. Yine de kısaca özetleyecek olursak: Zehrin evrimiyle ilgili iki güçlü teori bulunuyor. Bunlardan ilki, tükürük salgısında bulunan belli kimyasalların derişiminin zaman içinde artması yoluyla, sıradan bir sindirim aracının zaman içinde aynı zamanda savunma ve saldırı aracına evrimleştiği yönünde.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bunu mümkün kılan mekanizma ise, gen çoklanması adı verilen bir süreç sonucunda belli tükürük genlerinin sayısının artması. Bu ekstra genler canlıya zarar vermiyor; ancak bu ek genlerde biriken mutasyonlar sayesinde yepyeni özellikler kazanılabiliyor. Bu özelliklerden faydalı olanlar doğal seçilim yoluyla nesiller boyunca seçiliyor. Soy hattında orijinal tükürük genleri de korunduğu için, (çünkü hatırlayın, bu genler sadece fazladan kopyalandı), türlerde yepyeni özellikler evrimleşiyor. Buna yönelik bugüne kadar bol miktarda bilimsel kanıt tespit edildi ve gerçekten de zehir, tükürük salgısıyla yakından ilişkili gibi gözüküyor.

Ancak daha iyisi var: 2015 yılında Genome Biology and Evolution dergisinde yayınlanan bir makalede, yılan zehrini mümkün kılan kimyasalların sadece tükürükte değil, vücuttaki dokuların büyük bir kısmında bulunduğu keşfedildi. Yapılan incelemede, zehri mümkün kılan proteinlerin zehri olmayan yılanların tükürük bezlerinde ve diğer vücut dokularında da üretildiği gösterildi. Yani zehrin evrimsel kökenleri daha da derine çekilmiş oldu.

Ayrıca bu evrimsel tarihten de anlayabileceğiniz gibi zehir, türün kendi proteinlerinden üretildiği için, türün kendisine zarar vermiyor. Bu nedenle bir yılan, kendi kendini sokacak olsa ölmüyor. Hatta türünün diğer bireylerinin zehri de çoğu zaman etki etmiyor, anca diğer tür yılanlar ısıracak olursa etkilenebiliyorlar.

Pitohui Nedir?

Bu arada, yazının başında pitohui diye bir türden söz ettik. Bu, öylesine uydurduğumuz bir canlı değil; gerçek bir tür. Hem de bir kuş!

1992 senesinde Yeni Gine’deki kuş türlerini inceleyen Chicago Üniversitesi araştırmacılarının elleri, pitohui kuşlarına dokunduktan sonra şişmeye başladı. Sonradan anlaşıldı ki bu renkli ve cazibeli kuş, zehir taşıyordu! Günümüzde 6 türü bulunan pitohuiler, tehlike kaynağından kaçamayacaklarını anladıklarında, adeta gelip kendisine dokunulsun diye uysallaşır ve adeta sırnaşır. Halbuki bu bir tuzak! 65 gramlık kuşun derisinde 20 mikrogram, tüylerinde 3 mikrogram homobatrakotoksin isimli bir nörotoksin bulunuyor.

Tüm Reklamları Kapat

Fareler gibi ufak memelilerde, kilogram başına 2-3 mikrogram homobatrakotoksin ölümcüldür. Bu, homobatrakotoksinin, striknin gibi bir zamanlar köpekleri kitleler halinde telef etmekte kullanılan zehirlerden 250 kat daha güçlü olduğu anlamına geliyor! İnsanlar çok daha iri olduğu için bu toksin genelde sadece yerel acıya neden oluyor; ama sürekli maruz kalacak olursanız, ciddi sağlık sorunları yaşamanız olası. Ve ne yazık ki homobatrakotoksinin panzehiri bulunmuyor.

Yani bu, pitohui kuşunu, zehirciden ziyade, zehirli bir hayvan yapıyor. Çünkü kuş, aktif olarak sizi ısırmaya ya da zehrini enjekte etmeye çalışmıyor. Bir savunma mekanizması olarak evrimleşmiş zehri derisinde ve tüylerinde taşıyor, onu avlamaya kalkacak olursanız savunma olarak kullanıyor.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
46
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 76
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 33
  • Merak Uyandırıcı! 31
  • Bilim Budur! 26
  • İnanılmaz 18
  • Muhteşem! 16
  • Korkutucu! 14
  • Umut Verici! 12
  • Güldürdü 3
  • Üzücü! 2
  • Grrr... *@$# 2
  • İğrenç! 2
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 14:47:44 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/5270

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
P. Türkoğlu, et al. Zehrin Farklı Olguları: "Venom" ve "Poison" Arasında Ne Fark Vardır?. (5 Aralık 2017). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/5270
Türkoğlu, P., Bakırcı, Ç. M. (2017, December 05). Zehrin Farklı Olguları: "Venom" ve "Poison" Arasında Ne Fark Vardır?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/5270
P. Türkoğlu, et al. “Zehrin Farklı Olguları: "Venom" ve "Poison" Arasında Ne Fark Vardır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 05 Dec. 2017, https://evrimagaci.org/s/5270.
Türkoğlu, Pedram. Bakırcı, Çağrı Mert. “Zehrin Farklı Olguları: "Venom" ve "Poison" Arasında Ne Fark Vardır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, December 05, 2017. https://evrimagaci.org/s/5270.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close