Evrimi Darwin'den 1000 yıl önce ortaya atan basralı el cahiz ile ilgili bir haber gördüm. doğruysa evrimi ortaya atan neden darwin olarak geçiyor?

Doğadaki evrim yasasını, yani türlerin zaman içinde değiştiği yasasını ilk keşfeden Darwin değildir. Zaten liselerde öğrendiğimiz Lamarck ve Darwin'in dedesi Erasmus Darwin'in türlerin değişimi üzerinde çalıştığını biliyoruz. Yani evrimi keşfeden zaten Darwin değil.

Ama el-Cahız da değil. İslam düşünürlerinin fikirlerinin büyük bir kısmı, Antik Yunan filozoflarının yazılarına yönelik yaptıkları çevirilere dayanıyor. Bu durumda o düşünürler, Anaksimander, Empedokles, Heraklitos gibi düşünürler. Canlılar da dahil olmak üzere her şeyin değiştiği fikrini ilk ileri sürenler bunlar. Ancak bunların görüşleri, Platon'un değişmezci fikirlerinin gölgesinde kalıyor ve asırlar (hatta milenyumlar) boyu unutuluyor. Önce İslam alimlerinin ufak bir kısmı (bunları burada görebilirsiniz), sonrasında İslam'ın Altın Çağı'nın sona ermesiyle birlikte Batı'da yükselişe geçen fikirleri takriben batılı filozoflar ve bilim insanları (bunları da burada görebilirsiniz), türlerin değişebileceği fikri üzerinde duruyorlar. Yani türlerin değişimi fikri yeni değil.

Darwin'i meşhur eden ve "evrimin babası" olmasını sağlayan, evrimi keşfetmesi değil. Evrim Teorisi'ni geliştirmeyi başarması. Yani söz konusu olan evrimin sadece doğru olduğunu tekrar göstermekle kalmayıp, bunun nasıl olduğunu izah etmeyi başarması. Kanunlar/yasalar ile teoriler arasındaki ilişkiyi buradan okuyabilirsiniz.

Darwin'den önce gelen hiç kimse, çeşitlilik ile çevre arasındaki ilişkiyi, seçilim ile türleşme arasındaki ilişkiyi kuramadı. Lamarck çok yaklaştı ama hata yaptı. Darwin ise turnayı gözünden vurmayı başardı. Hem de sadece Doğal Seçilim'i değil, Cinsel Seçilim ve Yapay Seçilim gibi mekanizmaları da detaylıca tespit etmeyi başardı. Bugün bu mekanizmaların her birinin doğru olduğunu ve evrimin ardındaki ana nedenler olduğunu biliyoruz. Evrim ile Doğal Seçilim arasındaki farkları buradan okuyabilirsiniz. Adaptasyon nedir, evrimle ilişkisi nedir, onu da buradan okuyabilirsiniz.

Darwin'i daha da büyük kılan, tüm bunları genetiği bilmeden yapmış olmasıydı. Sonradan Mendel'in yasalarının 1900'lerde yeniden keşfiyle başlayan Modern Sentez sürecinde, genetik ile evrimin birbirini kusursuz bir şekilde tamamladığı gösterildi. Bu da Darwin'in öngörü ve izah gücüne güç katmış oldu.

Bunu bilim tarihinde hep görüyoruz. Örneğin atom fikri Antik Yunan'da ileri sürüldü ama modern atom modellerinin babaları arasında Dalton, Thomson, Rutherford gibi isimler vardır. Doğadaki gerçeklere (doğa yasalarına) yönelik gözlemler genellikle o yasaların neden ve nasıllarını izah eden teorilerden çok önce, çoğu zaman Antik Yunan, Antik Mısır, Antik Çin gibi medeniyetlerde yapılmıştır. Bu gözlemler kuşkusuz çok kıymetli ve müthiş önemli; ancak bilimde bir yasanın keşfinden çok daha önemli olan şey, onun neden ve nasıl o şekilde olduğunu izah edebilmektir. Çoğunlukla "annelik" ve "babalık" hakları da o kişilere verilir; ilk fark edene değil. Benzer bir durumu Kozmik Anafor'daki bu yazıdan okuyabilirsiniz.