Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

İşitsel İllüzyon: Müzikte Fraktaller ve Sonsuzluk Algısı

İşitsel İllüzyon: Müzikte Fraktaller ve Sonsuzluk Algısı Pinterest
5 dakika
10,956
Tüm Reklamları Kapat

Nazım’ın “Sen mutluluğun resmini yapabilir misin Abidin?” dizesiyle meydan okuduğu yetenekli Ressam Abidin Dino, 1980’li yıllarda Paris’te eserlerini sergiler. Serginin kızıl çiçek tablolarından oluşan bir bölümü ressam tarafından “Kan Çiçekleri” olarak isimlendirilmiştir. Aynı sergiyi ziyaret eden Zülfü Livaneli, tablolardan etkilenerek “Kan Çiçekleri” adlı eserini bestelemiştir.

Parçayı bağlama ile icra eden Çetin Akdeniz, 32’lik notalardan oluşan çıkışlı-inişli kısımda en tiz 5 notayı 1 oktav pesten çalıyor olmasına rağmen, bu 5 nota 1 oktav tizden çalınıyormuş gibi algılanıyor. Hızlı çalınması gereken ezgilerde sol elin bağlamada aşağı inerek zaman kaybetmesi yerine, sol el pozisyonunu değiştirmeden bu 5 sesi 1 oktav pes orta telden üretmek makul görünüyor.

Tüm Reklamları Kapat

Kan Çiçekleri: Çalınan ve Algılanan Ezgi
Kan Çiçekleri: Çalınan ve Algılanan Ezgi
Hüseyin AÇA

Çetin Akdeniz’in 1,5-2 oktavlık 3 telli, nispeten sınırlı olanağa sahip bağlamada, fiziksel zorunluluktan başvurduğu çözümün sıra dışı bir müzikal fenomene işaret ettiğini bilip bilmediğinden emin değiliz. Bilişsel bilimler uzmanı Profesör Roger Shepard, işitsel illüzyonu 1964 yılında keşfettiğinde, halk sanatçıları ondan habersiz bu illüzyonu halk müziğinde kullanıyordu.

“Shepard Tonu” İşitsel İllüzyonu’nun sonsuza kadar pesleşen daha kompleks ses etkisini, Penrose Merdiveninden inen Packman eşliğinde dinlemek mümkün.

Tüm Reklamları Kapat

Penrose Merdiveni, 3 boyutlu cisimleri 2 boyutlu düzleme aktarırken kullanışlı olan perspektif ifadenin suistimal edilmesiyle geliştirilmiş görsel bir illüzyondur. Aynı şekilde, “Shepard Tonu” fenomeni aralarında birer oktav fark bulunan 2 veya 3 ayrı kromatik dizinin birbirlerine paralel ve eş zamanlı pesleşmesi ya da tizleşmesi sonucu, biten üst oktav sesinin yerini bir alttaki oktav sesin alması ile geliştirilen işitsel bir illüzyondur.

Paralel Yükselen 3 Oktav Ses
Paralel Yükselen 3 Oktav Ses
Youtube/Vox

3 farklı oktavda senkronize ilerleyen ses dizilerinin birbirlerinin eksikliklerini tamamlayarak sonsuza kadar pesleşme ya da tizleşme etkisi yaratması anlaşılabilir. Fakat tek enstrümanda birden fazla ilerleyen ses olmadan illüzyon nasıl gerçekleştirilebilir? Beyni tam olarak anlamak mümkün değil. Fakat bu durum, makul hipotezler ortaya atmamıza da engel değil.

1. Olasılık: Sağ gözünüzü kapatarak, ekrana 30-40 cm uzaklıkta sol gözünüzle kırmızı tonlu “buraya bakın” yazısına odaklanın. Başınızı bu yazı hizasında ekrana yavaşça yaklaştırıp uzaklaştırdığınızda soldaki “kör” yazısının yok olduğunu ve yerinin beyaz zemin ile doldurulduğunu göreceksiniz. “Kör” yazısının, görüntü retinada kör noktaya düştüğü için, yok olması anlaşılabilir. Fakat yazının olduğu yerde boşluk oluşması yerine, boşluğun beyaz zemin ile doldurulması izah isteyen bir durum. Doğa boşluğu kabul etmediği gibi, beyin de boşluğu kabul etmez. İstatistiki çerçevede çalışan beyin, görüntünün yerini, doğada karşılaşılma olasılığı en yüksek zeminin tonu ile doldurur. Zemin mavi olsaydı, beyin boşluğu mavi ton ile doldururdu.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Kör Nokta Testi
Kör Nokta Testi
yanılma.com

Benzer şekilde, beyin tizden pese doğru kromatik ilerleyen klavye notalarının pesleşme trendini istatistiki bir eğilim olarak kaydedip “Öyleyse sesler devamlı pesleşmeli” yaklaşımıyla, bir oktav tize dönülse bile, bu tiz sesleri trendin devamı pes sesler olarak algılıyor olabilir. Sürekli Tetris oynadığınızda, tavanda gaipten Tetris şekilleri görmeniz olasıdır.

2. Olasılık: Klavyenin bir tuşuna bastığınızda aslında sadece o ses titreşmez. Basılan ses ile birlikte, dalga girişiminin sonucu olarak, hayalet sesler de titreşir. Bu hayalet seslere doğuşkan sesler (armonikler) diyoruz. Do sesine bastığımızda, sırayla sekizinci derece do, on ikinci derece sol, on beşinci derece do, on yedinci derece mi, doğuşkan sesleri de titreşir. Klavyede tizden pese doğru ilerleyip, başa dönerek bir oktav tize çıkıldığında, beyin bu devam yolunu tınlayan en son pes sesin 8. derece güçlü tiz armoniğinin devamı olarak değerlendiriyor olabilir. Yani beyin, asıl ses ile hayalet armonikler arasında devamlı kısa devre yapıyor olabilir. “Tek enstrümanda birden fazla ilerleyen ses olmadan illüzyon nasıl gerçekleşebilir?” sorusu da bu durumda cevaplanmış oluyor.

Tepemizden geçen ve uzaklaşan bir uçağın sesi gittikçe pesleşir. Sesin pesleşme hızı uçağın hızı ile doğru orantılıdır. Bu etkiye fizikte Doppler Etkisi diyoruz. Yanı başımızdan hızla geçen kurşun, araba, uçak ya da yere düşen bir bombanın yarattığı Doppler Etkisi kaçınılmaz olarak gerilim yaratır. Yaşanan gerilimi diri tutmanın yolu müzikteki pesleşmeyi ya da tizleşmeyi daimi kılmaktır. Inception, Interstellar, The Dark Knight gibi filmlere müzik bestelemiş olan Hans Zimmer “Shepard Tonu” İşitsel İllüzyonunu kullanarak filmlerinde daimi gerilim yaratmayı başarmıştır. Özellikle 2. Dünya Savaşı’nı konu alan “Dunkirk” gerilimin derin şekilde hissedildiği bir filmdir.

Penrose Merdiveninden sürekli aşağı inen Packman’in üzerine bomba düştü düşecek hissini yaratan da “Shepard Tonu” İşitsel İllüzyonu sayesinde ebedileşmiş Doppler Etkisidir. Sonu gelmeyen fraktal geometrinin kılcallarına odaklanarak aynı fraktal ile karşılaşmak, Escher’in resimlerinde yukarı inen, aşağı çıkan merdivenlerde yönünü kaybetmek, “Shepard Tonu” İşitsel İllüzyonu ile nihayete ermeyen bir melodi ile yaratılan sonsuzluk hissi, bizim temel referans noktalarımızı ortadan kaldırır.

Yükseklik korkusu, atalarımızın ağaçlarda güvenle yaşadığı 6 metre civarı yükseklikten sonra gelişen bir korkudur. Yükseldikçe kaybedilen gerçeklik algısı ve uzaklaşılan yerdeki sağlam referans noktaları, panik atak benzeri tedirginlik yaratır. Lunaparkta frisbee denilen lanet alete bindiğimizde ilkel atalarımızdan aldığımız "gerçeklik algısını koru" talimatı gereği kabin içerisindeki daha gerçek boyutlardaki cisimlere sarılırız. Böylece referans noktası belli bir orijin elde etmiş oluruz. Temel referans noktasına o kadar ihtiyaç duyarız ki, kafelerde ortalıkta duran masalara oturmak bile istemeyiz. Daha çok duvar kenarlarını tercih ederiz.

Tüm Reklamları Kapat

Escher: Ascending and Descending
Escher: Ascending and Descending
Escher

Sadece yükseklik korkusunda değil, bizi hayata bağlayan diğer referans noktalarını kaybettiğimizde de panik atak benzeri travmatik durumlar yaşarız. Çok sevdiğimiz bir insanı kaybettiğimizde, saklanacak herhangi bir cismin olmadığı geniş düzlüklerde (agorafobi), 40 senelik dini inancımızı yitirdiğimizde de temel referans noktalarımızı kaybeder ve kan ter içinde kalırız.

Zihinsel yapılanmamızın, temel referans noktalarına göre evrimleştiği düşünüldüğünde, sonsuzluğun tedirginlik yaratıcı etkisini anlamak kolaylaşır. Hiçbir karasal yapıyı göremeyecek şekilde geceleyin gökyüzüne baktığımızda, benzer baş döndürücü sonsuzluk etkisini yaşarız. Yerçekimsiz, karanlık uzay boşluğunda hiçbir referans noktası olmadan yüzen bir astronotun yaşayacağı tedirginliği tahmin etmek zor değil.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
111
1
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 14
  • Muhteşem! 10
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • Merak Uyandırıcı! 5
  • İnanılmaz 3
  • Korkutucu! 3
  • Bilim Budur! 2
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 11:30:11 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7535

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
H. Aça, et al. İşitsel İllüzyon: Müzikte Fraktaller ve Sonsuzluk Algısı. (7 Ocak 2019). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7535
Aça, H., Ölez, Ş. (2019, January 07). İşitsel İllüzyon: Müzikte Fraktaller ve Sonsuzluk Algısı. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7535
H. Aça, et al. “İşitsel İllüzyon: Müzikte Fraktaller ve Sonsuzluk Algısı.” Edited by Şule Ölez. Evrim Ağacı, 07 Jan. 2019, https://evrimagaci.org/s/7535.
Aça, Hüseyin. Ölez, Şule. “İşitsel İllüzyon: Müzikte Fraktaller ve Sonsuzluk Algısı.” Edited by Şule Ölez. Evrim Ağacı, January 07, 2019. https://evrimagaci.org/s/7535.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close