Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Mikroevrim ve Makroevrim: Yumuşak ama İstikrarlı Bir Değişim...

Mikroevrim ve Makroevrim: Yumuşak ama İstikrarlı Bir Değişim... Paleocast
Ammonoidler olarak bilinen bir canlı türünün kabuk sarmalı yapısının kademeli evrimi görülmektedir. Dümdüz sayılabilecek kabuklara sahip atasal canlılarla başlayan ilkin sarmallık, zaman geçtikçe tam bir sarmal halini alacak şekilde değişmiştir.
8 dakika
21,739
Evrim Ağacı Akademi: Evrime Giriş Yazı Dizisi

Bu yazı, Evrime Giriş yazı dizisinin 21. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Evrim Nedir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Evrimsel biyolojide değişim 2 temel seviyede incelenir: mikroevrim ve makroevrim. Bunların ne anlama geldiği, isimlerinden kolaylıkla anlaşılabilir: mikroevrim, dışarıdan kolay kolay görülemeyen; ancak detaylı incelemelerle varlığı anlaşılabilen evrimsel değişimlere verilen isimdir. Tıpkı bakteriler gibi canlıları normalde göremememiz; ancak mikroskop kullanarak bunları görebilmemiz gibi... Mikroevrim, genellikle bir türün kendi içerisinde meydana gelen değişimlere verilen isimdir. Çoğu zaman bu değişimler genler ve proteinler bazında olur (ki bu nedenle "mikro" denir); ancak mikroevrim, bu kimyasal değişimlerin fiziksel görünüm (fenotip) üzerindeki etkilerini de kapsayabilir. 

Mikroevrim gücünü genellikle evrimin resmi tanımından alır. Hatırlayacak olursanız evrim, bir canlı popülasyonu içerisindeki her bir özelliğin görülme sıklığının (frekans) nesiller içerisinde değişmesi demektir. Örneğin insan popülasyonlarında sarı saç renginin oluşmasını sağlayan genler 1940'ta %24, 1970'te %21 oranında bulunuyorsa, bu evrimsel bir değişimdir. Ancak örneğin bir bebeğin 1 yaşındayken saçlarının hayali bir renk skalasında %90 sarışın, 25 yaşındayken %10 sarışın olması evrim değildir. Bu, bireyin ömrü içerisinde yaşanan bir değişimdir ve bu nedenle evrimsel biyolojinin değil, gelişim biyolojisinin ilgi alanıdır. Öte yandan sarışınlığa neden olan genlerin görülme sıklığının popülasyon içerisinde nesilden nesle değişimi evrimdir. İşte mikroevrim de; aslında tam olarak budur. Dışarıdan baktığımızda sarışın veya kahverengi saçlara sahip olmasıyla ilgisi olmaksızın insanın "insan" olduğunu biliriz. Fakat "insan" dediğimiz bu canlı, gözlerimizin önünde evrimleşiyor olsa da, bu evrimsel değişim dikkatli bakılmazsa görülemez. Tıpkı bakteriler gibi... Bu nedenle buna mikroevrim denir.

Tüm Reklamları Kapat

Öte yandan bu değişim anlamsız değildir. Popülasyon içerisindeki çeşitlilik, ortama uyum sağlama ve üreme başarısına bağlı olarak çeşitli yönlere doğru değişir. Bazı özellikler avantaj sağladığı için seçilirken, bazı diğerleri dezavantajlı olduğu için popülasyondan elenir. Avantajlılar üreyerek bir sonraki nesli oluştururlar ve kendi genlerini bu popülasyona daha çok aktaracakları için kendilerindeki özelliklerin o canlı türünde görülme sıklığı artar. Bu durumda o özellikler, canlıya avantaj sağlıyor ve bu nedenle doğa tarafından seçiliyor deriz. Ancak bir canlının milyonlarca özelliği olduğunu unutmayınız! Ayrıca canlıların popülasyonlarının her zaman birbiriyle etkileşim halinde olmadığını, kimi zaman ciddi anlamda iletişimlerini kesecek biçimde izole olduklarını da hatırlayınız. Bunu fark ettiğinizde, önemli bir noktayı görmüş olursunuz: canlılar için "uyumlu" ve "uyumsuz" olan özellikler zamandan zamana ve mekandan mekana sürekli olarak değişir. Aynı canlı türünün belli şartlar altındaki belli özellikleri avantajlıyken, o türün diğer şartlar altındaki diğer özellikleri dezavantajlı olabilir. Bu durumda seçilen ve elenen özellikler sürekli, karmakarışık bir şekilde değişir. Bu değişim, doğanın ve canlı popülasyonlarınınb dinamiklerine bağlıdır. 

İşte adeta türü bir o yanından bir bu yanından tutarak çekiştiren bu "seçilim baskısı"; türün bazı bölgelerdeki bazı popülasyonlarının belli özelliklerinin daha fazla ortaya çıkmasını sağlar. Diğer bölgelerde ise tamamen farklı özelliklerin ön plana çıkmasını, diğerlerinin elenmesini sağlar. Bu durum, birkaç yüz bin yıl önce aynı türe ait olup, birbirine çok benzer gözüken canlıların, birkaç yüz bin yıl sonra tamamen farklı görünmesiyle sonuçlanır. İşte bu gen (veya özellik) görülme sıklıklarındaki (frekanslarındaki) değişimin nihayetinde bariz ve gözle görülür farklar oluşturmasına makroevrim adını veriyoruz.

Tüm Reklamları Kapat

Mikroevrimin makroevrimi doğurması, bilimde sıklıkla karşımıza çıkan sürerlilik ilkesi (üniformateryanizm) nedeniyledir. Örneğin bir kabın içerine gıdım gıdım damlayan su, nihayetinde kabı doldurup taşırmak zorundadır. Dahası, bir kabın içerisine su şu anda da damlamaya başlasa, bundan 1 milyar yıl önce de damlamaya başlasa, aynı sonuca ulaşmamız beklenir: kap yavaş yavaş dolacak ve sonuna geldiğinde taşacaktır. Yani zamanın ve mekanın bu açıdan bir önemi yoktur: kendini tekrar eden süreçler, bugün nasıl işliyorlarsa, bundan milyarlarca yıl öncesinde bile aynı şekilde işlemektedir. Örneğin şu anda kütleçekimi bütün cisimleri gezegenin merkezine doğru çeker. Bundan 116 milyon yıl önce kütleçekiminin her şeyi gezegenden dışarı doğru ittiğini düşünmemize neden olabilecek hiçbir sebep yoktur. Süreç ve yasalar süreğendir. Aynı durum, evrim için de geçerlidir. Eğer bugün cisimler belli yönlere doğru yavaş yavaş değişiyorlarsa; bundan 100.000 yıl ya da 3 milyar yıl önce de benzer şekilde değişiyor olmalıdırlar. Aksini düşünmemizi gerektirecek hiçbir neden yoktur. Tam tersine, gerçekten de öngördüğümüz değişimleri doğrulayan sayısız fosil bulunmaktadır. 

İşte bu noktada, mikroevrim ile makroevrim arasındaki ilişki de netleşir: eğer ki mikroevrim varsa; makroevrim de olmak zorundadır (eğer türün soyu tükenmezse). Mikroevrim, damla damla birikerek, makroevrimi doğurur. Bunu, elimize aldığımız her canlıda ve evrim tarihinde görmemiz mümkündür. Mikroevrimden makroevrime geçişi görsel bir şekilde öğrenmek isterseniz, buradaki yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.

Kayalara yuvarlak şekillerini veren şey akıntılardır. Bir kaya, nehir akıntısı boyunca yuvarlandıkça ve diğer taşlara sürtündükçe yuvarlaklaşır. Burada da insan yapımı bir tuğla grubunun yuvarlanmasıyla oluşan hoş bir taş görülüyor. Doğada kendini tekrar eden döngüsel kuvvetlerin neler yaratabileceğini görmek gerçekten çok ilgi çekici... Ayrıca spesifik olarak bu örnekte, çimentonun aşınmamış olması da oldukça şaşırtıcı.
Kayalara yuvarlak şekillerini veren şey akıntılardır. Bir kaya, nehir akıntısı boyunca yuvarlandıkça ve diğer taşlara sürtündükçe yuvarlaklaşır. Burada da insan yapımı bir tuğla grubunun yuvarlanmasıyla oluşan hoş bir taş görülüyor. Doğada kendini tekrar eden döngüsel kuvvetlerin neler yaratabileceğini görmek gerçekten çok ilgi çekici... Ayrıca spesifik olarak bu örnekte, çimentonun aşınmamış olması da oldukça şaşırtıcı.

Deniz Kabuklularının Evrimi

Hemen bir örnek verelim: 1998 yılında Michal Kucera ve Björn Malmgren tarafından Contusotruncana cinsi deniz kabukluları üzerinde yapılan bir araştırma, onların uzun vadede nasıl değiştiklerini ve mikroevrimin makroevrimi nasıl doğurduğunu gözler nüne sermektedir. Günümüzdeki Contusotruncana bireylerinin kabukları oldukça koni biçimlidir. Ancak bu canlıların ataları olduğu bilinen canlıların kabukları oldukça yassıdır. Bu durumda, kabuk koniliğinin kademeli bir şekilde uzamasını bekleriz. Bunu test etmenin en güvenilir yollarından biri genetik analiz, ikincisi ise fosil kayıtlarıdır. Burada, ikinci yöntem üzerinde duracağız:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Yaptıkları araştırma, Contusotruncana cinsinin bireylerinin kabuklarının yaklaşık 3 milyon yılda, yassı bir şekilden koni şekline evrimleştiğini göstermektedir. Üstelik yer katmanlarından çıkarılan fosiller ve bu fosillerdeki çeşitlilik (varyasyon), bu değişimin kademeliliğini de gözler önüne sermektedir. Aşağıdaki fotoğrafta gördüğünüz de tam olarak budur.

Fotoğrafın sağ üst köşesinde gördüğünüz, 3.5 milyon yıllık bir süre zarfında bu canlıların kabuklarının konilik miktarının kademeli değişimidir. Grafikte zaman, aşağıdan yukarı doğru akmaktadır ve günümüzden 71-61 milyon yıl öncesini göstermektedir. Biri Kuzey Atlantik okyanus tabanı (mavi noktalar), diğeri Güney Atlantik okyanus tabanı (kırmızı noktalar) olmak üzere 2 ayrı coğrafyada yaşamış canlılardan örnekler toplanmıştır. Grafikteki her bir nokta, o zaman diliminde bu canlıların popülasyonundaki kabuk konilik miktarının ortalamasını göstermektedir. Örneğin günümüzden 70.7 milyon yıl kadar önce bu değer Güney Afrika popülasyonu için 0.4 civarındayken, günümüzden 65.1 milyon yıl önce aynı değer 0.72 dolaylarına kadar yükselmiştir. Benzer bir durumu, Kuzey Amerika popülasyonunda da görmekteyiz: günümüzden 69.4 milyon yıl kadar önce ortalama kabuk konikliği 0.32 dolaylarındayken, günümüzden 65.3 milyon yıl kadar önce bu değer 0.7 dolaylarındadır! İki durumda da ortalamada 2 katlık bir artışı görmekteyiz. 

Aynı grafikte dikkat çeken durumlardan birisi, evrimsel sürecin her zaman aynı hızda olmadığıdır. Örneğin, grafiği aşağıdan yukarı doğru takip edecek olursanız, 71-68.5 milyon yıl öncesinde pek bir değişimin olmadığı görülmektedir. Ortalamalar, hemen hemen sabittir. Ancak grafikte kesik çizgiyle gösterilen noktadan sonra bir anda bariz bir evrimsel değişim süreci başlamıştır. Bu noktada kabuk konikliğindeki varyasyon içerisinden en konik olanlar seçilmiş, diğerleri elenmiş ve böylece canlıların yapısı gözle görülür bir şekilde değişimiştir. Tabii bu değişim, 3.5 milyon yıl kadar sürdüğü için, o dönemde yaşayan herhangi bir diğer canlı tarafından (zeki olsalardı bile) gözlenemezdi. Ancak uzun vadede baktığımızda, makroevrimsel değişimi görmek kaçınılmazdır. 

Fotoğrafın alt tarafındaki grafikte ise, popülasyon içerisindeki çeşitlilik daha bariz olarak görülmektedir. Tıpkı insanların uzun veya kısa, kaslı veya çelimsiz olması gibi ya da diğer canlıların her bir özelliğinde geniş bir çeşitlilik olması gibi, Contusotruncana cinsi kabukluların da kabuk konilik miktarında çok büyük bir çeşitlilik vardır. Ancak bu çeşitlilik tek başına anlamsızdır. Örneğin insan popülasyonundaki boy ortalaması 1.75 iken, birkaç tane 2.05'lik bireyin olması tek başına anlam ifade etmez. Ancak eğer ki bu uzun boylular avantajlı konuma geçip, daha kolay hayatta kalıp daha çok ürerlerse, işte o zaman popülasyonun boy ortalaması kademe kademe yükselecek ve örneğin 100.000 yıl sonra 1.75'ten 1.77'ye yükselecektir. İşte bu evrimdir! Hele ki buna, diğer özelliklerin de seçilimi eklenecek olursa, atasal canlı (bu durumda "bildiğimiz insan"), giderek farklı bir görünüme bürünecektir. İşte bu da, makroevrimdir. Alttaki grafikte, popülasyon içindeki çeşitliliğin her zaman yüksek olmasına rağmen, bu çeşitliliğin giderek daha yüksek koniliğe sahip olacak şekilde sağa doğru kaydığına dikkat ediniz. İşte bu, evrimin ta kendisidir!

Makroevrimin primatlardaki örneklerini buradan, insanların evrimini buradan okuyabilirsiniz. Makroevrimin videoya kaydedildiği bir örneği buradan görebilirsiniz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Evrime Giriş Yazı Dizisi

Bu yazı, Evrime Giriş yazı dizisinin 21. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Evrim Nedir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
126
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 67
  • Bilim Budur! 37
  • Muhteşem! 27
  • Merak Uyandırıcı! 18
  • Umut Verici! 13
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • Güldürdü 7
  • İnanılmaz 5
  • Grrr... *@$# 3
  • İğrenç! 2
  • Korkutucu! 2
  • Üzücü! 1
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • D. Futuyma. (2009). Evolution. ISBN: 978-0878932238. Yayınevi: Sinauer Associates, Inc..
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 21:57:17 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3230

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Mikroevrim ve Makroevrim: Yumuşak ama İstikrarlı Bir Değişim.... (25 Ocak 2015). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/3230
Bakırcı, Ç. M. (2015, January 25). Mikroevrim ve Makroevrim: Yumuşak ama İstikrarlı Bir Değişim.... Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3230
Ç. M. Bakırcı. “Mikroevrim ve Makroevrim: Yumuşak ama İstikrarlı Bir Değişim....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 25 Jan. 2015, https://evrimagaci.org/s/3230.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Mikroevrim ve Makroevrim: Yumuşak ama İstikrarlı Bir Değişim....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 25, 2015. https://evrimagaci.org/s/3230.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close