Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Kültürel Dönemleri Neye Göre Adlandırıyoruz?

Kültürel Dönemleri Neye Göre Adlandırıyoruz?
6 dakika
4,529
Tüm Reklamları Kapat

Kültürler, küreselleşmeden çok önceleri, çok farklı coğrafyalarda çok farklı modeller ile, birbirlerinden farklı olarak gelişmiştir. Bunlar, kimi zaman yakın ya da uzak mesafelerdeki diğer kültürler ile tanışmışlardır; bunun sonucunda ya kaynaşmışlardır ya da iyice ayrışmışlardır. 

Tüm Reklamları Kapat

Geçmişin dokusu binbir renk barındırır; kültürel çeşitlilik olabildiğince vardır. Tüm bu renkler bir gökkuşağına benzetilecek olur ise; arkeoloji, bu gökkuşağını parçalayarak tanım ya da tanımlar yapar. 

Bahsi geçen kültürlerin, kendi iç dinamikleri mevcuttur; iç dinamiklerin verdiği itici güç ile, yapılandıkları modeller doğrultusunda sürekli olarak değişim göstermişlerdir. Değişimler, büyük oranda, sınırları keskin hatlarla örülmüş bir vaziyette ortaya çıkmamıştır. Bir süreç içinde, bir doku halinde ve kendi süzgeci kapsamında oluşmuş değişimlerden bahsederiz. Buna rağmen arkeoloji, geçmişi değerlendirirken, bölümlere ayırarak bir sınıflandırma yapmak zorundadır. Ayrılan bölümlere genel manası ile göz atıldığında, özellikle günümüze yakın olanlar, tarih yazıcılığı yapan kimi ülkelerin bakış açısı ile şekillendirilmiştir. Örneğin Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılması, İlkçağ'ın sonunu belirler; bu olay Amerika Kıtası'nda duyulmamıştır, Afrika'nın ise büyük bir kısmının bundan haberi yoktur. Bu bağlamda ele alındığında, dönemsel ayrımı Çin yapsa idi; bölünmenin çok daha farklı noktalardan etki aldığını görmemiz mümkün olabilir.

Tüm Reklamları Kapat

Günümüzdeki kültürel değişimler, dünyanın her yerinde ve eş zamanlı olmaz. Bu durum, tarih öncesinin en eski dönemlerinde de farklı değildir. Tarih öncesi dönemler için, ''çekirdek bölgeden ya da bölgelerden'' söz ederiz. Örneğin Paleolitik Çağ'ın ve öncesinin ilk varlığını Afrika'dan biliyoruz. Genel olarak 2.5 (+,-) milyonda (bahsi geçen tarihte, Afrika dışında Homo cinsinin herhangi bir üyesi yaşamamaktadır; bunun için 1 milyon yılın daha geçmesi beklenecektir) bir alet varlığından bahsedebiliyoruz ve bunu karşılayan bir çekirdek bölgeden. Bu çekirdek bölge ya da bölgeler, kendi dönemlerini ya da kendilerinden sonraki dönemleri çoğu zaman etkilerler. Bunun yanında değişimin de asıl tetiklendiği merkeze işaret ederler. Yani Afrika'da 2.5 milyon yaşanan olay, kültürel zamanın küresel ölçekteki belirleyicisi olmuştur.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan bir adlandırma vardır. Danimarkalı arkeolog Christian Jurgensen Thomsen (1788 - 1865), Arkeoloji'ye ''Üç Çağ Sistemi'' ayrımını getirmiştir. Kendisi, Danimarka Ulusal Müzesi'nin ilk müdürüdür. Müzede bulunan ve dönemi bilinmeyen buluntuları sınıflandırabilmek amacı ile, böyle bir sistemi geliştirmiştir. Üç Çağ Sistemi; Taş Devri, Tunç Devri, Demir Devri olarak adlandırılır.

Unutulmamalıdır ki, o yıllarda tarih öncesi arkeolojik bulguların tarihini belirlemek nerede ise imkansız gibidir. Mutlak yaş yöntemleri ve tabakalanma henüz geliştirilmiş değildir. 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Batı ve Kuzey Avrupa Endüstri Devrimi ile, binlerce bilimsiz kazı yapmıştır. Hangi döneme ait olduğu bilinmeyen binlerce buluntu, ''buluntu hapishanesi'' dediğimiz, depolara mahkum edilmiştir (ve günümüzdeki birçok müze, hala eser hapishanesi konumundadır). Hammadde ve teknolojiden esinlenen Thomsen; Taş, Tunç ve Demir olarak geçmişi sınıflandırmıştır ve müzedeki bölümleri de buna göre yapılandırmıştır. 

Thomsen'dan sonraki bilim insanları, bu sınıflandırmayı geliştirme yoluna gitmiştir; örneğin en basitinden Taş Devri'ni, Eski ve Yeni Taş Devri olarak alt gruplara ayırmışlardır. Thomsen'ın, bu basit ve teknolojiye dayalı ayrımı, yardımcısı J. J. A. Worsae tarafından daha da geliştirilmiştir. Worsae, Thomsen'ın Taş Çağı anlayışına, Eski ve Yeni Taş Çağı anlayışını eklemiştir; yine bu ikisi arasında da bir geçiş dönemi olabileceğinden bahsetmiştir. Daha sonra Eski ve Yeni Taş Devri adlandırmaları, Paleolitik ve Neolitik olarak bir anlam kazanmıştır; bunu ilk olarak sağlayan kişi, J. Lubbock'tur. İkisi arasındaki geçiş dönemini Mezolitik olarak tanımlayan kişi ise, İrlandalı H. Westrabb olmuştur.

İlk dönemin ayrımlarında daha gelişkin bir teknoloji, yeni bir dönemi tanımlıyordu; oysa ki, eski hammadde ya da alet tamamen ortadan kalkmaz. Örneğin Paleolitik'teki obsidiyen kullanımı, Neolitik'te de sürmüştür; ancak belirleyici olan kullanım şeklidir ve işleniş modelleridir. Yeni nesneler ya da yeni buluşlar teknolojik manada çok büyük önem taşımayabilir; ancak sembolik olarak dönem ya da kültürü tanımlarlar. Örneğin Anadolu ve Yakındoğu arkeolojisindeki Neolitik Çağ (Yeni Taş Çağı), çanak çömlekli ve çanak çömleksiz olarak ikiye ayrılır. Burada çanak çömleğin keşfi ''esas'' kabul görmez, esas olan o süreç aralıklarında yaşam modellerinin değişmiş olmasıdır.

Daha sonraki yıllarda; ''geçmiş dönemleri yalnızca hammadde ve teknolojisi ile değerlendiremeyiz, yaşamın temelindeki beslenmeyi ve toplumsal düzen değişimlerini de görmeliyiz'' söylemi ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte 1945'lerde Robert J. Braidwood, arkeolojik verilere dayalı olarak sorgularına başlamıştır. Önerdiği bölümlenme: Gezgin Avcılık (Eski Taş Devri), Uzman Avcı ve Balıkçı (Orta Taş Devri), İlk Tarımcı Yerleşimler (Yeni Taş Devri), Gelişkin Köyler (Bakır - Taş Devri), Kentleşme (İlk Tunç Çağı), Devletler (Orta ve Son Tunç Çağı), İmparatorluklar (Demir Çağı) şeklindedir.

Gelişmelere rağmen günümüzde halen, hammadde ve teknoloji temelli adlandırmaları kullanıyoruz. Bunu, Neolitik Çağ içinde taşın yanısıra kısmen bakırın da kullanıldığını bilerek yapıyoruz.

Tüm Reklamları Kapat

Arkeoloji'deki kültür sözcüğü, belli bir coğrafyada ve belli bir dönemde birlikte bulunması beklenen buluntu topluluklarına verilen bir ad olarak karşımıza çıkar. Örneğin günümüzde yaşayan avcı ve toplayıcı !Kung San toplumunu bu bağlamda değerlendirecek olur isek; yemişlerine, çadırlarına, dokumalarına, belli başlı av hayvanlarına, tanımlı aletlerine, yaşadıkları coğrafyayı ve zamanı da ekleyerek açıklama yoluna gideriz.

İncelediklerimizi yazınsal kaynaklardan bilmiyor isek, daha doğrusu yazının icadından önce ise, ilk olarak o maddi kalıntıyı nereden buldu isek, oranın adını vererek tanımlamaya gideriz. Örneğin, insanlığın dünya üzerinde bir bin yılı daha kalmadığını duymaya başladık. Diyelim ki bu açıklamalar doğru çıktı ve dünya üzerindeki insan yaşamı sonlandı. Başka gezegenden gelecek olan gelişkin bir yaşam formu, Ankara'da bulacağı Ankara Kedisi'nin diğer kedilerden farklı özellikler taşıdığını farkedecektir (katledilip tamamen yok edilmememiş ise); buna dayalı olarak bu kedi yine Ankara Kedisi olarak adlandırılacaktır ve bulunduğu yere de, Ankara Kültürü adını koyacaktır. Aynı şekilde Oldowan Aletler'i ilk tanımladığımız yer, Afrika Olduwai Boğazı'dır. Bulunduğu yerden dolayı adını almıştır ve bölgesinde bir Olduwai Kültür oluşturmuştur. Anadolu'dan bir örnek verecek olur isek, Porsuk Kültürü'nden söz edebiliriz. Bu kültür Kuzebatı Anadolu'da yeni bir kültürdür. Porsuk Kültürü, bölgenin Neolitik Kültürü'nün ve Fikirtepe Kültürü'nün itici gücü ile ortaya çıkmıştır. Haricinde Aslanapa Kültürü'nün güneyden yaptığı etki de, bu oluşumda, çok önemli rol oynamıştır.

Diğer yandan yazılı kaynakların olduğu dönemlerde de, kültürlere ve buluntulara verilen adlarda yanlışlıklar yapılabilmektedir. Bunun en güzel örneği ise, Nesice konuşanlar olan Nesili halkıdır. Bu halkın coğrafyası, Filistin'deki yazılı kaynaklarda Hatti Ülkesi olarak anılır. Hatti sözcüğünden ise Hitit ve Eti üretilmiştir. Bu halk ise kendisine, Nesili der.

Görsel: Aşölyen dediğimiz iki yüzeyi işlenmiş aletlerden bir görünüm. Buradaki iki yüzeyliler Fransa, Britanya ve Afrika'dan derlendirilerek oluşturulmuştur.

Kaynaklar ve İleri Okuma:

  1. Güvenç, B., 2002; İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, İstanbul. 
  2. Harmankaya S., Tanındı O; TAY 1, Ege Yayınları, İstanbul.
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
0
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 14:58:18 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/1210

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. A. Sökmen, et al. Kültürel Dönemleri Neye Göre Adlandırıyoruz?. (6 Mayıs 2013). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/1210
Sökmen, M. A., Bakırcı, Ç. M. (2013, May 06). Kültürel Dönemleri Neye Göre Adlandırıyoruz?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/1210
M. A. Sökmen, et al. “Kültürel Dönemleri Neye Göre Adlandırıyoruz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 06 May. 2013, https://evrimagaci.org/s/1210.
Sökmen, Mehmet Arif. Bakırcı, Çağrı Mert. “Kültürel Dönemleri Neye Göre Adlandırıyoruz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, May 06, 2013. https://evrimagaci.org/s/1210.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close