Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Dünya'nın Şekli: Neredeyse Pürüzsüz Bir Yassılaşmış Küremsi

Dünya'nın Şekli: Neredeyse Pürüzsüz Bir Yassılaşmış Küremsi NASA
5 dakika
58,108
Tüm Reklamları Kapat

Bir zamanlar tepsi gibi düz olduğuna inanıldı. Sonradan küre olduğu anlaşıldı. Ancak yapılan ölçümler, kusursuz bir küre olmadığını ortaya çıkardı; daha ziyade "yumurtaya benzer" olduğu anlaşıldı. Ama "yumurta gibi" tanımı pek anlamlı gelmediğinden, jeodezi bilimi sayesinde, daha bilimsel bir "geoid" tanımı yapıldı. Okullarda da Dünya'nın şekli genelde bu isimle anılıyor.

Ancak geoid, Dünya'nın gerçek şekli değildir. Geoid, Dünya'nın gerçek şeklinin bir yakınsamasıdır, bir modelidir. Geoid şeklini elde etmek için, Dünya'nın yüzeyinin tamamen sularla kaplı olduğu varsayılır. Su yüksekliğinin ise, günümüzdeki ortalama deniz seviyesi olduğu varsayılır. Sonrasında bu suyun, sadece kütleçekimi ve Dünya'nın dönüşü etkisi altında nasıl bir şekil alacağına bakılır. Bu durumda, ortaya şöyle bir şekil çıkmaktadır:

Tüm Reklamları Kapat

Geoit
Geoit
Arizona State University

Ancak dikkat ederseniz sağ taraftaki skalada en kırmızı noktanın +80 metre, en mavi noktanın ise -80 metre olduğu görülmektedir. Yani bu görseldeki mesafe farkı sadece 160 metredir. Dünya'nın devasa boyutu yanında bu 160 metre, yok denecek kadar az bir mesafedir. Bu da, Dünya'nın pürüzsüzlüğüne yönelik ilk bilgi parçasıdır.

Fakat daha fazla ilerlemeden, Dünya'nın şeklinin daha isabetli bir tanımına göz atalım.

Tüm Reklamları Kapat

Dünya'nın Gerçek Şekli: Yassılaşmış Küremsi

Dünya'nın gerçek şekli, yassılaşmış küremsi (oblate spheroid) olarak tanımlanmaktadır. Küremsiler, iki boyutlu bir elipsioidin merkezden döndürülmesiyle üçüncü boyutta elde edilen geometrik bir şekildir. Ya da basitçe, okullarda öğretilen basitleştirilmiş haliyle: "Kutuplardan basık, ekvatordan şişkin".

Küremsi geometrileri incelerken, üç ayrı eksenin (görselde a, b ve c harfleri ile gösterilmiştir) uzunluğuna bakılır. Eğer bu üç uzunluk birbirine eşitse, bir küre elde edilir. Üç uzunluktan ikisi birbirine eşit, biri farklı uzunluktaysa bir küremsi (sferoit) elde edilir. Eğer üçü de farklı uzunluktaysa, bir üç-eksenli küremsi (tri-axial sferoit) elde edilir. Örneğin görselde en üstteki şekil olan kürede a=b=c=4'tür. Sol alttaki, Dünya'ya benzer modelde a=b=5, c=3'tür. Sağ alttaki üç-eksenli küremside ise a=4.5, b=6, c=3'tür.
Küremsi geometrileri incelerken, üç ayrı eksenin (görselde a, b ve c harfleri ile gösterilmiştir) uzunluğuna bakılır. Eğer bu üç uzunluk birbirine eşitse, bir küre elde edilir. Üç uzunluktan ikisi birbirine eşit, biri farklı uzunluktaysa bir küremsi (sferoit) elde edilir. Eğer üçü de farklı uzunluktaysa, bir üç-eksenli küremsi (tri-axial sferoit) elde edilir. Örneğin görselde en üstteki şekil olan kürede a=b=c=4'tür. Sol alttaki, Dünya'ya benzer modelde a=b=5, c=3'tür. Sağ alttaki üç-eksenli küremside ise a=4.5, b=6, c=3'tür.
Wikipedia

Dünya için:

  • Ekvator Yarıçapı (Semi-majör eksen): 6,378,137.00 metre
  • Kutup Yarıçapı (Semi-minör eksen): 6,356,752.3142 metre
  • Ters Yassılaşma Oranı: 298.257223563

Farklı ölçümler için bu tabloya bakabilirsiniz:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

GIS Geography

Ancak yine de Dünya denince aklımıza gelen ilk şekil bir küre. Çünkü hep o şekilde görüyoruz. Geoit olduğunu bilenler, küreye oldukça yakın, birazcık daha farklı bir şekil olarak algılıyorlar. Fakat Dünya gerçekten böyle düzgün bir şekle mi sahip?

Dünya Pürüzsüz Bir Küremsi mi?

Cevap, neredeyse tamamen evet. Dünya'nın yüzeyindeki dağlar ile en derin çukurlar arasındaki fark, Dünya'nın yarıçapına göre o kadar küçüktür ki, gezegenimizin pürüzsüz bir yüzeyi olduğu söylenebilir. Ne kadar pürüzsüz? Dünya yüzeyindeki girinti ve çıkıntılarının Dünya'nın büyüklüğüne oranı, bir bovling topunun girinti ve çıkıntılarının topun büyüklüğüne oranıyla kıyaslanabilecek kadar azdır (ancak bovling topları Dünya'nın yüzeyinden biraz daha pürüzsüzdür)!

Bovling Topları
Bovling Topları
ThoughtCo

Bunun nedeni, Dünya'nın manto ve çekirdek kısmına kıyasla, üzerinde karaların bulunduğu kabuk kısmının aşırı ince olmasındandır. Karalar (dolayısıyla karalar üzerindeki dağlar) ile okyanuslar (dolayısıyla okyanuslar içerisindeki çukurlar) arasındaki mesafe, Dünya'nın dışarıdan bakıldığında görünen kısmına göre oldukça ufak kalmaktadır. Dünya'daki en yüksek noktası 8848 metre ile Everest Dağı'dır. Dünya kabuğundaki en alçak doğal nokta ise 10.911 metre ile Mariana Çukuru'dur. Yani aradaki fark 19 kilometre kadardır. Dünya'nın yarıçapı ise 6378 kilometredir. Bir diğer deyişle yüzeydeki girinti çıkıntılar, gezegenimizin yarıçapının %0.29'una karşılık gelmektedir! Bu nedenle bu girinti ve çıkıntılar dışarıdan bakıldığında görülemez. Gezegenimizin yüzeyi dışarıdan bakıldığında 2 boyutluymuş gibi algılanır; tıpkı bir bovling ya da bilardo topu gibi...

Dünya'nın yüzeyinde su olmasaydı gezegenimizin nasıl gözükeceğini, Kızıl Gezegen Mars'a bakarak anlayabiliriz:

Mars
Mars
NASA

Dikkat ederseniz, ne kadar pürüzsüz olursa olsun, Mars'ın yüzeyi Dünya'ya göre daha pürüzlü gözükmektedir. Bunun sebebi, kütleçekim kuvveti etkisi altında gezegenimizin yüzeyinin %75'ini kaplayan suyun düzenli bir şekilde karalar üzerine yayılmasıdır. Bu yayılma, yüzeyde var olan az miktarda pürüzleri düzgün bir şekilde kaplayarak Dünya'nın yüzeyini daha da pürüzsüz gösterir.

Tüm Reklamları Kapat

Bunu, kendiniz de, bir kabın tabanını tamamen kaplayacak şekilde hamur kullanıp, hamur üzerine tepeler ve çukurlar yapıp, kabı koyu renkli bir sıvıyla doldurarak deneyebilirsiniz. Sıvıyı doldurdukça, hamurdan yaptığınız çıkıntılar su içerisinde kalır ve o girinti-çıkıntılar bir süre sonra tamamen görünmez olur. Sıvının yüzeyi dümdüz bir şekilde kabı kaplayacağı için, kabın tabanında yarattığınız girinti ve çıkıntılar sanki yokmuş gibi gözükecektir.

Bunu anlamanın bir diğer yolu da şudur: Jeodezi, yani yüzey bilimi üzerine çalışan uzmanlar, Dünya'nın yüzeyinin girinti çıkıntılarını bir harita üzerinde anlamlı şekilde gösterebilmek için, girinti-çıkıntıları tam 7000 kat abartarak göstermek zorunda kalırlar. Bu yapıldığında, ortaya aşağıdaki gibi rölyef haritaları çıkar:

Dünya'nın Yüzeyinin Rölyef Haritası (Yüzey girintileri 7000 kat abartılmıştır ve ölçeğe uygun değildir.)
Dünya'nın Yüzeyinin Rölyef Haritası (Yüzey girintileri 7000 kat abartılmıştır ve ölçeğe uygun değildir.)
Doğu Avrupa'nın ve ülkemizin kuzeybatısının rölyef haritası. Rölyef haritaları, yükseltileri kabartma yöntemiyle abartılı bir şekilde göstererek, coğrafi yükselti ve çökeltilerin birbirine kıyasla durumunu göstermeye yarar.
Doğu Avrupa'nın ve ülkemizin kuzeybatısının rölyef haritası. Rölyef haritaları, yükseltileri kabartma yöntemiyle abartılı bir şekilde göstererek, coğrafi yükselti ve çökeltilerin birbirine kıyasla durumunu göstermeye yarar.
NASA

Kütleçekimi Haritaları

Dünya etrafında dönen GOCE uydusu, Dünya'nın kütleçekim alanını belirlememizi sağlamaktadır. Bilim insanları bu verileri alarak, Dünya'nın yüzeyi %100 sularla kaplı olsaydı ve sadece kütleçekiminin ve Dünya'nın dönüşünün etkisi altında gezegenin şekli oluşacak olsaydı, Dünya'nın neye benzeyeceğinin haritalarını çıkarırlar. İşte bu, gerçek geoittir. Yani az önce sözünü ettiğimiz, suların "girinti-çıkıntıları"nı yok eden etkisi ortadan kaldırılacak olsaydı ve sular da katılar gibi davranacak olsaydı, dolayısıyla kabın şeklini almaktansa kütleçekimine bağlı olarak yükselen ya da alçalan şekilde bir su dağılımı olabilseydi, gezegenin neye benzeyeceği görüntülenir.

Bu durumda da aradaki ufacık farkları göstermek için haritaların ölçeğinin abartılması gerekir. Yoksa farklar gözle görülemeyecek kadar küçük olurdu. Bu yapıldığında, ortaya bu tarz haritalar çıkar:

Tüm Reklamları Kapat

Dünya Kütleçekim Haritası
Dünya Kütleçekim Haritası
National Geographic

Kütleçekiminin bu kadar dağınık olma nedeni, Dünya'nın kütlesinin hacmine eşit olarak dağılmamış olmasıdır. Bu da, kütleçekim haritalarında kusursuz bir küreden sapmalara neden olmaktadır.

Geometrik şekillerin doğadaki karşılıkları ile ilgili olarak buradaki yazımızı okuyabilirsiniz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
37
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 16
  • Bilim Budur! 9
  • İnanılmaz 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Muhteşem! 1
  • Umut Verici! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 13:31:28 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/2722

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Dünya'nın Şekli: Neredeyse Pürüzsüz Bir Yassılaşmış Küremsi. (24 Eylül 2014). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/2722
Bakırcı, Ç. M. (2014, September 24). Dünya'nın Şekli: Neredeyse Pürüzsüz Bir Yassılaşmış Küremsi. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/2722
Ç. M. Bakırcı. “Dünya'nın Şekli: Neredeyse Pürüzsüz Bir Yassılaşmış Küremsi.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 24 Sep. 2014, https://evrimagaci.org/s/2722.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Dünya'nın Şekli: Neredeyse Pürüzsüz Bir Yassılaşmış Küremsi.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, September 24, 2014. https://evrimagaci.org/s/2722.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close