Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Arkeoloji Nedir?

Arkeoloji Nedir? Edinburgh Museum
5 dakika
10,113
Tüm Reklamları Kapat

Arkeoloji, kısaca "kazı bilimi" demektir. Fransızca archéologie "eski şeyler bilimi, antik harabeler uzmanlığı" sözcüğünden alıntıdır. Fransızca sözcük Latince archaeologia "eski zaman efsaneleri uzmanlığı" sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Eski Yunanca aynı anlama gelen arχaiología, αρχαιολογία sözcüklerinden alıntıdır. Yunanca sözcük Eski Yunanca arχaîos, αρχαῖος "eski, kadim" ve Eski Yunanca logía λογία sözcüklerinin bileşiğidir. Eski Yunanca arkhaios "eski", logos ise "bilim, bilgi" anlamındadır.

Arkeoloji kelime manası ile eskinin ilmidir. Eski medeniyetleri maddi kalıntıları yoluyla inceleyen bir ilimdir. Arkeoloji, geçmiş dönemlerde yaşamış insan topluluklarının kültürel ve toplumsal düzenlerini, günümüze kadar gelebilen maddi kalıntılara dayanarak araştıran, belgeleyen ve gelişim sürecini inceleyerek yorumlamaya çalışan bir bilim dalıdır. 

Tüm Reklamları Kapat

Arkeoloji insanlık tarihinin derinliklerine inen ve kültür gelişimini, eski dönemlerden kalan çeşitli insan eserlerini inceleyip yorumlayarak aydınlatmaya çalışan bir bilimdir. Arkeoloji geçmişte var olmuş olan kuyruksuz maymun topluluklarının bireysel ve toplumsal varoluşlarını, günümüze kadar gelen maddi kalıntılara veya matematik dahilinde değerlendirilen istatistiki analizlere dayanarak araştıran, belgeleyen ve süreçleri inceleyerek diğer bilim dalları ile birlikte yorumlayan bilim dalıdır. 

Savunduğumuz arkeoloji anlayışı, arkeoloji tartışmalarına yeni bir açılım getirmeye çalışmaktadır. Arkeolojinin amaçlarından birisi; Marksizm, yapısalcılık, pratik kuramları, bedenleme kuramları, feminist eleştiriler ve halk arkeolojisi gibi bir dizi muhtelif dış etkiyi barındıracak şekilde arkeolojiyi genişletmektir. Aynı zamanda arkeolojiyi hem entelektüel hem de halka açık tartışmalara bağımsız bir ses olarak katkıda bulanabilecek bir disiplin olarak kurmayı hedeflemektedir. 

Tüm Reklamları Kapat

1960’ların sonunda, arkeoloji dünyasında, geleneksel arkeoloji anlayışına karşı çıkışla başlayan değişimin günümüze kadar süregelen yansımalarından biri, arkeolojinin ne için ve kim için var olduğunun sorgulanmasıdır. 1970’lerde kabul gören pozitivist yaklaşım metodolojisi ve yorumlamasına getirilen eleştirilere karşı yeni arayışlar ise, etnoloji, etnografya, toplumbilim, deneysel arkeoloji vb. bilim dallarının, disiplinlerin ve yaklaşımların arkeoloji ile birlikte ele alınmasına neden olmuştur. Söz konusu gelişmelere, 1980’lerde, yorumlamalı arkeoloji, sosyal arkeoloji, yaşayan arkeoloji ve çok seslilik gibi kavram ve yaklaşımların dahil olmasıyla, arkeoloji bugün, dar kapsamlı “kazıbilim” anlayışından sıyrılmayı başarmıştır. Ortaya çıkarılan geçmişle ilgili verilerin bilgiye dönüştürülme sürecine doğrudan ya da dolaylı olarak toplumun ilgili kesimlerinin katılması, etkileşim ve bütünleşme, uygulamada kazı faaliyetlerinin yanı sıra farklı etkinliklerin arkeolojik projeler kapsamında ele alınmasını getirmiştir. O halde, Sevil Gülçur'un dediği gibi, arkeoloji özgürlüktür.

Bilim, sürekli olarak kendini değiştirerek ilerlemektedir ve arkeoloji bilimi de hem tanımı hem de içeriği bakımından bu değişimden kendine düşen payı almaktadır ve rolü üstlenmektedir. Yukarıda verilmiş olan tanımlar, biraz da olsa, durumu yansıtmaktadır. 

Kazıbilim Derken?

Arkeoloji sözcüğü dilimize kazıbilim olarak çevrilmiştir. Oysa, arkeolojinin amacı kazı yapmak değildir. Kazı, arkeoloğun gerekli verileri elde edebilmek için kullandığı bir yöntemdir yalnızca. Bir biyolog ya da kimyacı için mikroskop neyse, arkeoloji için de kazı aynı anlamı taşır. 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Modernizmin bir ürünü olan milliyetçiliğin en önemli üretim alanlarından birisi olan dilde, saflaşma ve temizlenme isteğinin bir sonucu olarak, dilin saf yapısına uymayan "arkeoloji"nin saf ve temiz "kazıbilim" terimi ile özdeşleştirilmesi, çeviribilim açısından sorunsal bir karşılamadır. "Arkeoloji"yi, terimin etimolojik kökeninde yer alan archaeo ve logos terimlerinin temsiliyetinden çıkartıp, yöntemle ilişkilendirilmiş sorunsal bir adlandırma ile karşılamak, hem var olan arkeolojik iktidarın sorunlu bir epistemolojik temele dayanmasının hem de yaratılan arkeolojik hayalin bilincinin bir göstergesidir.

Arkeoloji terimini bir metafor olarak kullanan Michel Foucault, bu terimi ''belli tarihsel dönemlerde bilimsel söylemi belirleyen kurallar'' anlamına gelen episteme'nin çözümlenmesi ve değişimini göstermek bağlamında kullanmıştır. Bu noktada, Foucault'ya göre, tarihsel dönemlerde iktidarların yarattığı söylemlerin ya da episteme'lerin değişimi, arkeolojik analiz ile ele alınan düşüncenin stratigrafisi ile belirlenebilir. Kazıbilimsel bir yöntem ise, bu noktada anlamsızdır; çünkü, o sadece kazar ve tanımlar, değişimle ve episteme ile uğraşmaz. İnsanı ve onun değişimlerini anlamaya çalışan arkeoloji, nesneyi ve onun değişimlerini tanımlamaya çalışan kazıbilimden bu noktada kopar ve farklı bir konumda kendini tanımlar. Bu saflaşma ve temizlenme isteğine örnek verecek olursak; Cumhuriyet'in ilk yıllarında ulus-devlet inşası ve Osmanlı kimliğinden arınmaya yönelik çabalar, arkeolojiye ayrıcalıklı bir rol biçilmesine neden olmuştur. Bu ayrıcalıklı durum, yeni bir disiplinin doğma heyecanıyla birleşmiş, Türk Tarih Tezi'yle birlikte fantastik bir dizi önerme içeren hayali bir geçmiş oluşturulmaya başlanmıştır. Bir başka deyişle disiplin, devletin resmi söylemi içine doğmuştur. Neyse ki Türklerin kökenine ilişkin gerçek dışı beyin fırtınaları fazla uzun sürmemiştir. Atatürk'ün ölümüyle birlikte Türk Tarih Tezi'ne olan bağlılık zayıflamaya başlamış, söz konusu olan tez sorgulanmaksızın unutulmaya bırakılmıştır.  

İlim Derken?

İlim sözcüğü, Arapça'dır ve ''a-l-m'' kökünden türetilmiştir. ''A-l-m'' kökü, ondan türetilmiş ''alim'' sözünden de anlaşılabileceği gibi, bilgi sahibi olmak, farkında olmak, hissetmek, bir şeyden haberdar olmak, farkında olmak, aşina olmak, tanımak, kavramak, nesneleri birbirinden ayırmak, anlamak, öğrenmek, kesin olarak bilmek, kuramsal olarak bilmek gibi anlamlara gelmektedir.

Arapça'da ''c-h-l'' nin yani cahilliğin zıttı olan bu sözcük, işaret etmek gibi başka bir anlam daha içermektedir. Nitekim, alem (işaret), alamet (işaretler), alem (evren) aynı kökten türetilmiştir. Bu açıdan a-l-m kökünün İslam kültüründeki kullanımının, sadece nesneler dünyasını bilmekle sınırlandırılamayacak oldukça geniş bir çağrışım alanı vardır. Bu çağrışım, özellikle insanı görünürlerin ötesine yani metafiziğe götürmeye çalışmaktadır. Bu açıdan ''ilim'' sözcüğünün Türkçe'deki ''bilgi'', İngilizce'deki ''knowledge'' gibi sözcüklerle aynı anlama geldiğini söylemek oldukça zordur.

Günümüzde ilim sözcüğünü tercih edenler, bilim kavramının kendisini nesneler dünyasıyla sınırlayan materyalist eğilimine tepki olarak bu sözcüğü kullanmayı yeğlemektedirler. Böylesi bir bakış açısı, bilimi, tıpkı ortaçağdaki gibi, metafiziğin hizmetine sokmakta ya da en hafif deyişle, bilimin arkasına ve hedefine dinsel bir metafizik iliştirmektedir. 

Sonuç

Arkeoloji, kazıya indirgenmiş tekdüze anlayıştan kurtarılmalıdır. Yerleşme ve materyal fetişizmi üzerinden yükselen güce ve hiyerarşiye son verilmelidir. Sigmund Freud'un şu sözleri konumuz bağlamında düşünülmeye değerdir: Kültürel süper-ego kendi ideallerini geliştirmiştir ve kendi taleplerini ortaya koyar. Dolayısıyla, tanımda aslolan akılcılıktır. Akılcı otorite mantıklıdır; çünkü, otorite sahibi ister bir öğretmen olsun, ister acil bir durumda emirler veren gemi kaptanı olsun, teslimiyet olmaksızın genel olgu olarak kabul edebileceğim mantık adına hareket eder. Akıldışı otorite, güç kullanmak veya telkin etmek zorundadır; çünkü, engelleme özgürlüğü olan hiç kimse kendini kullandırtmaz.

Düzeltmeler: Yorumsal arkeoloji sözünü, Prof. Dr. Mihriban Özbaşaran'ın uyarısını dikkate alarak, yorumlamalı arkeoloji şeklinde düzelttim.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
12
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 16:19:56 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/1191

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. A. Sökmen, et al. Arkeoloji Nedir?. (28 Mart 2019). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/1191
Sökmen, M. A., Bakırcı, Ç. M. (2019, March 28). Arkeoloji Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/1191
M. A. Sökmen, et al. “Arkeoloji Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 28 Mar. 2019, https://evrimagaci.org/s/1191.
Sökmen, Mehmet Arif. Bakırcı, Çağrı Mert. “Arkeoloji Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 28, 2019. https://evrimagaci.org/s/1191.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close